طلاق بدون پرداخت مهریه؟ راهکارهای قانونی که باید بدانید!

در جامعه امروز مسئله طلاق و حقوق مالی ناشی از آن به ویژه مهریه به یکی از دغدغه های اصلی زوجین تبدیل شده است. بسیاری از مردان به دنبال راه هایی برای طلاق بدون پرداخت مهریه هستند و در مقابل زنان نگران از دست رفتن حقوق قانونی خود می باشند. این مقاله با هدف روشنگری و ارائه اطلاعات دقیق حقوقی به بررسی امکان طلاق بدون پرداخت مهریه در چارچوب قوانین جمهوری اسلامی ایران می پردازد و راهکارهای قانونی موجود را به زبانی ساده و قابل فهم برای عموم تشریح می نماید.رای حل مسائل خانوادگی خود با وکیل خانواده مشورت کنید.

۱. تعریف حقوقی مهریه و ماهیت قانونی آن

مهریه به عنوان یک حق مالی زن در عقد نکاح به موجب ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی به محض وقوع عقد به مالکیت زن در می آید و مرد مکلف به پرداخت آن است. مهریه می تواند به صورت وجه نقد مال منقول مال غیر منقول و یا هر نوع حق مالی دیگری تعیین شود. ماهیت مهریه در حقوق ایران ضمانت مالی برای زن در زندگی مشترک و پس از آن است و قانونگذار با تاکید بر لزوم پرداخت مهریه از حقوق زنان در برابر بی ثباتی های احتمالی زندگی خانوادگی حمایت می کند.

مبنای قانونی مهریه :

• ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی : “به مجرد عقد زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.”
• ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی : “هر چیزی را که مالیت داشته و قابل تملک نیز باشد می توان مهر قرار داد.”

اصطلاحات تخصصی :

• عقد نکاح : قرارداد ازدواج که به موجب آن رابطه زوجیت بین زن و مرد برقرار می گردد.
• حق مالی : حقوقی که ارزش اقتصادی داشته و قابل داد و ستد و انتقال می باشند.
• مال منقول : اموالی که قابل نقل و انتقال از مکانی به مکان دیگر بدون آسیب دیدن باشند (مانند خودرو طلا و غیره).
• مال غیر منقول : اموالی که قابل نقل و انتقال از مکانی به مکان دیگر بدون آسیب دیدن نباشند (مانند زمین خانه و غیره).

۲. انواع طلاق در قانون ایران و ارتباط آن با مهریه

در قانون ایران طلاق به دو دسته کلی تقسیم می شود : طلاق رجعی و طلاق بائن. نوع طلاق تاثیر مستقیمی بر حقوق مالی زن از جمله مهریه دارد.

انواع طلاق :

• طلاق رجعی : طلاقی است که در مدت عده مرد می تواند با رجوع به زن بدون نیاز به عقد مجدد به زندگی زناشویی بازگردد. در طلاق رجعی حق مهریه زن همچنان به قوت خود باقی است و مرد مکلف به پرداخت آن می باشد.
• طلاق بائن : طلاقی است که پس از وقوع مرد حق رجوع به زن را ندارد مگر با عقد نکاح جدید. طلاق بائن خود به انواع مختلفی تقسیم می شود که در برخی از آن ها امکان طلاق بدون پرداخت مهریه وجود دارد.

انواع طلاق بائن مرتبط با مهریه :

• طلاق بائن غیر مدخوله : طلاق زنی که با او نزدیکی (مقاربت) صورت نگرفته باشد. مطابق ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی در این نوع طلاق زن مستحق نصف مهریه است. با این حال طلاق بدون پرداخت مهریه به طور کامل در این حالت امکان پذیر نیست.
• طلاق خلع و مبارات : طلاق خلع و مبارات انواع خاصی از طلاق بائن هستند که در آن ها زن با بذل (گذشتن از) تمام یا بخشی از مهریه یا سایر حقوق مالی خود رضایت مرد را برای طلاق جلب می کند. در این موارد طلاق بدون پرداخت مهریه یا با پرداخت بخشی از آن به توافق طرفین امکان پذیر است.
• فسخ نکاح : فسخ نکاح به معنای انحلال عقد نکاح به دلیل وجود عیوب یا شرایط خاص قانونی است که از ابتدا در عقد وجود داشته یا بعداً ایجاد شده است. در برخی موارد فسخ نکاح مانند فسخ نکاح به دلیل عیوب مرد (ماده ۱۱۲۲ و ۱۱۲۳ قانون مدنی) زن مستحق مهریه کامل است. اما در مواردی مانند فسخ نکاح به دلیل عیوب زن (ماده ۱۱۲۵ قانون مدنی) ممکن است زن مستحق مهریه نباشد یا فقط مستحق مهرالمثل (مهریه متعارف) باشد.
• طلاق به درخواست زن (در شرایط خاص) : مطابق ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی در شرایط خاصی مانند عسر و حرج زن (دشواری و سختی غیر قابل تحمل زندگی برای زن) زن می تواند از دادگاه تقاضای طلاق نماید. در این حالت اگر تقصیر از جانب مرد باشد و دادگاه حکم طلاق را صادر کند زن مستحق مهریه کامل است. اما اگر تقصیر متوجه زن باشد یا عسر و حرج زن ناشی از رفتار خود او باشد ممکن است دادگاه با توجه به شرایط در خصوص مهریه تصمیم دیگری اتخاذ کند.

اصطلاحات تخصصی :

• طلاق رجعی : طلاق قابل رجوع در مدت عده.
• طلاق بائن : طلاق غیر قابل رجوع.
• غیر مدخوله : زنی که با او نزدیکی (مقاربت) صورت نگرفته باشد.
• طلاق خلع : طلاقی که زن به دلیل کراهت از مرد با بذل مهریه یا بخشی از آن طلاق می گیرد.
• طلاق مبارات : طلاقی که کراهت از جانب هر دو طرف باشد و زن با بذل مهریه یا بخشی از آن طلاق می گیرد.
• فسخ نکاح : انحلال عقد نکاح به دلیل وجود عیوب یا شرایط قانونی.
• مهرالمثل : مهریه متعارف و رایج برای زنی با شرایط مشابه زوجه.
• عسر و حرج : دشواری و سختی غیر قابل تحمل زندگی برای زن.

۳. موارد قانونی طلاق بدون پرداخت مهریه یا با کاهش آن

همانطور که اشاره شد اصل کلی در حقوق ایران لزوم پرداخت مهریه به زن در صورت طلاق است. با این حال در شرایط خاصی که قانون پیش بینی کرده است امکان طلاق بدون پرداخت مهریه یا با کاهش میزان آن وجود دارد. این موارد عبارتند از :

• نشوز زن : مطابق ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی اگر زن از انجام وظایف زوجیت خود بدون عذر موجه امتناع کند ناشزه محسوب می شود. در صورت نشوز زن و اثبات آن در دادگاه زن مستحق نفقه نخواهد بود و ممکن است در صورت طلاق به درخواست مرد دادگاه در خصوص مهریه نیز با لحاظ شرایط تصمیم متفاوتی اتخاذ نماید. هرچند که نشوز زن به تنهایی موجب ساقط شدن مهریه نمی شود اما می تواند در کاهش میزان آن تاثیرگذار باشد.
• فسخ نکاح به دلیل عیوب زن : همانطور که پیش تر اشاره شد در صورت فسخ نکاح به دلیل عیوب زن که قبل از عقد وجود داشته و مرد از آن بی اطلاع بوده باشد ممکن است زن مستحق مهریه نباشد یا فقط مستحق مهرالمثل باشد. این موضوع بستگی به نوع عیب و نظر دادگاه دارد.
• طلاق توافقی با بذل مهریه : در طلاق توافقی زوجین می توانند در خصوص تمامی حقوق مالی خود از جمله مهریه به توافق برسند. اگر زن در طلاق توافقی رضایت دهد که مهریه را ببخشد یا بخشی از آن را بذل کند طلاق بدون پرداخت مهریه یا با پرداخت بخشی از آن امکان پذیر خواهد بود. این رایج ترین راه برای طلاق بدون پرداخت مهریه است.
• عدم تمکین زن : عدم تمکین زن به معنای عدم اطاعت زن از شوهر در امور مربوط به زندگی مشترک است. عدم تمکین زن نیز مانند نشوز زن می تواند در کاهش میزان مهریه در صورت طلاق به درخواست مرد موثر باشد اما به طور مطلق موجب ساقط شدن مهریه نمی گردد. اثبات عدم تمکین زن بر عهده مرد است.

اصطلاحات تخصصی :

• نشوز زن : امتناع زن از انجام وظایف زوجیت بدون عذر موجه.
• ناشزه : زنی که ناشز (نافرمان) باشد.
• نفقه : هزینه زندگی زن بر عهده مرد.
• تمکین : اطاعت زن از شوهر در امور مربوط به زندگی مشترک.
• عدم تمکین : عدم اطاعت زن از شوهر در امور مربوط به زندگی مشترک.

۴. رویه قضایی و تصمیمات دادگاه ها در خصوص طلاق و مهریه

تصمیمات دادگاه ها در خصوص طلاق و مهریه متاثر از قوانین و مقررات جاری و همچنین رویه های قضایی است که در طول زمان شکل گرفته اند. رویه قضایی به معنای نحوه تفسیر و اجرای قوانین توسط دادگاه ها در موارد مشابه است.

نکات مهم در رویه قضایی :

• اصل لزوم پرداخت مهریه : دادگاه ها به طور کلی بر اصل لزوم پرداخت مهریه تاکید دارند و ساقط کردن مهریه یا کاهش شدید آن را به موارد استثنایی محدود می کنند.
• اهمیت توافق زوجین : دادگاه ها به توافق زوجین در خصوص مهریه در طلاق توافقی احترام می گذارند و معمولاً مطابق توافق آن ها رای صادر می کنند.
• بررسی دقیق ادعای نشوز و عدم تمکین : دادگاه ها ادعای نشوز و عدم تمکین زن را به دقت بررسی می کنند و برای اثبات آن دلایل و مستندات محکمه پسند را مطالبه می نمایند. صرف ادعای نشوز یا عدم تمکین زن برای ساقط کردن یا کاهش مهریه کافی نیست.
• توجه به شرایط خاص هر پرونده : دادگاه ها در صدور رای به شرایط خاص هر پرونده از جمله مدت زندگی مشترک وضعیت مالی زوجین علت طلاق و سایر عوامل موثر توجه می کنند.
• استفاده از کارشناسی : در مواردی که تعیین میزان مهرالمثل یا بررسی عیوب زن نیاز به تخصص داشته باشد دادگاه از کارشناس استفاده می کند.

اصطلاحات تخصصی :

• رویه قضایی : نحوه تفسیر و اجرای قوانین توسط دادگاه ها در موارد مشابه.
• کارشناس : فرد متخصص در یک زمینه خاص که نظر تخصصی خود را به دادگاه ارائه می دهد.

۵. مراحل قانونی اقدام برای طلاق و تعیین تکلیف مهریه

برای اقدام به طلاق و تعیین تکلیف مهریه زوجین باید مراحل قانونی مشخصی را طی نمایند. این مراحل به نوع طلاق و توافق یا عدم توافق زوجین بستگی دارد.

مراحل کلی اقدام برای طلاق :

1. مراجعه به سامانه تصمیم : زوجین ابتدا باید به سامانه تصمیم (سامانه نوبت دهی مراکز مشاوره خانواده) مراجعه و نوبت مشاوره دریافت نمایند. مشاوره در مراکز مشاوره خانواده الزامی است و هدف آن تلاش برای سازش بین زوجین است.
2. ارائه دادخواست طلاق به دادگاه خانواده : در صورت عدم سازش در مراکز مشاوره هر یک از زوجین (یا هر دو در طلاق توافقی) می توانند با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی دادخواست طلاق را به دادگاه خانواده تقدیم نمایند.
3. رسیدگی در دادگاه خانواده : دادگاه خانواده پس از دریافت دادخواست پرونده را رسیدگی می کند. در طلاق توافقی دادگاه پس از احراز توافق زوجین گواهی عدم امکان سازش صادر می کند. در طلاق به درخواست مرد یا زن دادگاه به دلایل طلاق رسیدگی و در صورت احراز موجبات قانونی حکم طلاق صادر می نماید.
4. صدور رای دادگاه : دادگاه پس از رسیدگی رای طلاق و رای در خصوص حقوق مالی زن از جمله مهریه را صادر می کند.
5. اجرای رای : پس از قطعیت رای دادگاه رای طلاق در دفترخانه رسمی طلاق ثبت می شود و رای مربوط به مهریه از طریق اجراییه دادگاه قابل اجرا است.

نکات مهم در مراحل قانونی :

• مشاوره پیش از طلاق : مراجعه به مراکز مشاوره خانواده و انجام مشاوره پیش از طلاق الزامی است.
• دادخواست طلاق : دادخواست طلاق باید به صورت رسمی و مطابق با فرمت قانونی تنظیم و به دادگاه ارائه شود.
• رسیدگی قضایی : رسیدگی قضایی ممکن است زمان بر باشد و نیازمند حضور زوجین در جلسات دادگاه و ارائه مدارک و مستندات لازم است.
• اجرای رای مهریه : زن می تواند پس از صدور رای قطعی برای اجرای رای مهریه و وصول آن از طریق دادگاه اقدام نماید.

اصطلاحات تخصصی :

• سامانه تصمیم : سامانه نوبت دهی مراکز مشاوره خانواده.
• دادخواست طلاق : درخواست رسمی برای طلاق که به دادگاه ارائه می شود.
• دادگاه خانواده : مرجع رسیدگی به دعاوی خانوادگی از جمله طلاق و مهریه.
• گواهی عدم امکان سازش : گواهی صادره از دادگاه در طلاق توافقی که اجازه ثبت طلاق را می دهد.
• حکم طلاق : رای دادگاه مبنی بر اجازه طلاق.
• اجراییه دادگاه : دستور دادگاه برای اجرای حکم و وصول حقوق مالی.

۶. راهکارهای قانونی برای کاهش یا عدم پرداخت مهریه توسط مرد

مردانی که قصد طلاق بدون پرداخت مهریه یا با کاهش میزان آن را دارند می توانند از راهکارهای قانونی زیر استفاده نمایند :

• اثبات نشوز زن : اگر مرد بتواند نشوز زن را در دادگاه اثبات کند هرچند که به طور کامل از پرداخت مهریه معاف نمی شود اما ممکن است دادگاه در تعیین میزان مهریه به نفع مرد تصمیم گیری نماید. برای اثبات نشوز زن مرد باید دلایل و مستندات محکمه پسند ارائه دهد.
• پیشنهاد طلاق توافقی با بذل مهریه : مرد می تواند به همسر خود پیشنهاد طلاق توافقی با این شرط را بدهد که زن از مهریه یا بخشی از آن بگذرد. در صورت موافقت زن طلاق بدون پرداخت مهریه یا با پرداخت بخشی از آن به صورت توافقی امکان پذیر خواهد بود.
• اثبات عیوب زن قبل از عقد : اگر مرد بتواند ثابت کند که زن عیوبی داشته که قبل از عقد وجود داشته و مرد از آن بی اطلاع بوده است می تواند از دادگاه تقاضای فسخ نکاح نماید. در صورت پذیرش فسخ نکاح ممکن است مرد از پرداخت مهریه معاف شود یا فقط ملزم به پرداخت مهرالمثل گردد.
• استفاده از حق حبس زن : مطابق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی زن می تواند تا زمانی که مهریه او به طور کامل پرداخت نشده از انجام وظایف زوجیت (تمکین) امتناع کند. به این حق حق حبس گفته می شود. مرد می تواند با پرداخت مهریه به صورت اقساطی یا ارائه وثیقه حق حبس زن را ساقط کند و زن را ملزم به تمکین نماید.
• اثبات اعسار از پرداخت مهریه به صورت یکجا : اگر مرد توانایی پرداخت مهریه به صورت یکجا را نداشته باشد می تواند دادخواست اعسار (ناتوانی مالی) به دادگاه ارائه دهد. در صورت اثبات اعسار دادگاه مهریه را تقسیط می کند و مرد ملزم به پرداخت آن به صورت اقساط ماهیانه خواهد بود.

اصطلاحات تخصصی :

• حق حبس : حق زن برای امتناع از تمکین تا زمان دریافت مهریه.
• وثیقه : مالی که به عنوان ضمانت برای انجام تعهد به دادگاه سپرده می شود.
• اعسار : ناتوانی مالی در پرداخت بدهی.
• تقسیط : پرداخت بدهی به صورت اقساط.

۷. راهکارهای قانونی برای مطالبه مهریه توسط زن در صورت طلاق

در مقابل زنانی که قصد مطالبه مهریه خود را در صورت طلاق دارند می توانند از راهکارهای قانونی زیر بهره ببرند :

• مطالبه مهریه از طریق دادگاه : زن می تواند همزمان با دادخواست طلاق یا به صورت جداگانه دادخواست مطالبه مهریه را به دادگاه خانواده تقدیم نماید.
• توقیف اموال مرد : زن می تواند قبل یا بعد از دادخواست مطالبه مهریه با ارائه درخواست به دادگاه اموال مرد را توقیف نماید تا از وصول مهریه خود اطمینان حاصل کند. اموالی مانند حساب بانکی خودرو ملک و سهام مرد قابل توقیف هستند.
• استفاده از حق حبس : زن می تواند تا زمان دریافت کامل مهریه از حق حبس خود استفاده نماید و از تمکین در برابر مرد خودداری کند.
• مراجعه به اجرای احکام : پس از صدور رای قطعی دادگاه مبنی بر محکومیت مرد به پرداخت مهریه زن می تواند با مراجعه به اجرای احکام دادگاه برای اجرای رای و وصول مهریه خود اقدام نماید.
• درخواست جلب مرد : در صورتی که مرد با وجود صدور رای قطعی دادگاه از پرداخت مهریه امتناع کند و مالی برای توقیف نداشته باشد زن می تواند از دادگاه درخواست جلب (بازداشت) مرد را نماید.

اصطلاحات تخصصی :

• توقیف اموال : توقیف قانونی اموال بدهکار برای وصول طلب.
• اجرای احکام : واحدی در دادگاه که وظیفه اجرای آرای قضایی را بر عهده دارد.
• جلب : بازداشت بدهکار به دستور دادگاه.

۸. اهمیت مشاوره حقوقی تخصصی در پرونده های طلاق و مهریه

پرونده های طلاق و مهریه از جمله دعاوی پیچیده حقوقی هستند که نیازمند آگاهی کامل از قوانین و رویه های قضایی می باشند. توصیه اکید می شود که زوجین در صورت مواجهه با این مسائل حتماً از مشاوره و وکالت وکیل متخصص حقوق خانواده بهره مند شوند.

مزایای مشاوره حقوقی تخصصی :

• آگاهی از حقوق قانونی : وکیل متخصص حقوق خانواده شما را از تمامی حقوق قانونی خود در زمینه طلاق و مهریه آگاه می سازد.
• ارائه راهکارهای قانونی مناسب : وکیل با بررسی شرایط خاص پرونده شما بهترین راهکارهای قانونی را برای حفظ حقوق شما ارائه می دهد.
• تنظیم دادخواست و دفاعیه حرفه ای : وکیل با تجربه دادخواست و دفاعیه را به صورت حرفه ای و مطابق با موازین قانونی تنظیم می نماید.
• نمایندگی در دادگاه : وکیل می تواند به نمایندگی از شما در دادگاه حضور یابد و از حقوق شما دفاع کند.
• تسریع روند رسیدگی : وکیل با آگاهی از رویه های قضایی می تواند به تسریع روند رسیدگی به پرونده کمک کند.
• کاهش استرس و نگرانی : داشتن وکیل متخصص استرس و نگرانی های ناشی از پرونده حقوقی را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد.

اصطلاحات تخصصی :

• وکیل متخصص حقوق خانواده : وکیلی که در زمینه دعاوی خانوادگی تخصص دارد.
• دادخواست : درخواست رسمی برای طرح دعوا در دادگاه.
• دفاعیه : پاسخ به دادخواست و دفاع از حقوق خود در دادگاه.

۹. نتیجه گیری : طلاق بدون پرداخت مهریه؛ امکانی محدود و نیازمند راهکارهای قانونی

در پایان باید تاکید کرد که طلاق بدون پرداخت مهریه در قانون ایران به طور مطلق و در همه موارد امکان پذیر نیست. اصل بر لزوم پرداخت مهریه به زن در صورت طلاق است. با این حال در موارد استثنایی که در این مقاله به آن ها اشاره شد مانند نشوز زن فسخ نکاح به دلیل عیوب زن طلاق توافقی با بذل مهریه و عدم تمکین زن ممکن است طلاق بدون پرداخت مهریه یا با کاهش میزان آن با رای دادگاه و یا توافق زوجین امکان پذیر گردد.

با توجه به پیچیدگی مسائل حقوقی مربوط به طلاق و مهریه توصیه می شود که زوجین در صورت تصمیم به طلاق حتماً از مشاوره حقوقی تخصصی بهره مند شده و با آگاهی کامل از قوانین و حقوق خود اقدام نمایند. تصمیم گیری های عجولانه و بدون اطلاع از قوانین ممکن است منجر به تضییع حقوق قانونی هر یک از طرفین شود.

۱۰. بخش پرسش و پاسخ

پرسش ۱ : آیا زن می تواند برای مطالبه مهریه مرد را ممنوع الخروج کند؟

پاسخ : بله مطابق قانون زن می تواند در صورت عدم پرداخت مهریه با ارائه درخواست به دادگاه و اثبات بدهکار بودن مرد و وجود شرایط قانونی حکم ممنوع الخروجی مرد را دریافت نماید. این حکم مانع از خروج مرد از کشور تا زمان پرداخت مهریه یا تعیین تکلیف آن خواهد شد.

پرسش ۲ : اگر مهریه زن سکه طلا باشد و قیمت سکه افزایش یابد آیا مرد باید به قیمت روز سکه مهریه را پرداخت کند؟

پاسخ : بله مطابق قانون مهریه به نرخ روز محاسبه و پرداخت می شود. بنابراین اگر مهریه زن سکه طلا باشد و قیمت سکه افزایش یابد مرد باید معادل ارزش روز سکه ها را به زن پرداخت نماید. ماده ۱۰۸۳ قانون مدنی و ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی به این موضوع اشاره دارند.

پرسش ۳ : در طلاق توافقی اگر زن مهریه خود را ببخشد آیا بعداً می تواند از بخشش خود رجوع کند؟

پاسخ : در طلاق بائن خلع و مبارات (که طلاق توافقی معمولاً در این قالب انجام می شود) بذل مهریه از جانب زن غیر قابل رجوع است. به عبارت دیگر زن پس از ثبت طلاق و بذل مهریه نمی تواند از بخشش خود رجوع کرده و مجدداً مهریه را مطالبه نماید. ماده ۱۱۴۹ قانون مدنی به این موضوع اشاره دارد.

پیشنهاد مراجعه به وکیل یا مراجع قانونی

به منظور استیفای کامل حقوق قانونی خود در زمینه طلاق و مهریه توصیه می شود که حتماً به وکیل متخصص حقوق خانواده مراجعه و از مشاوره حقوقی تخصصی بهره مند شوید. همچنین می توانید برای کسب اطلاعات بیشتر و پیگیری مسائل حقوقی خود به مراجع قانونی ذی صلاح مانند دادگاه های خانواده و دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه نمایید. آگاهی از حقوق قانونی و استفاده از راهکارهای صحیح حقوقی بهترین راه برای حفظ منافع شما در پرونده های طلاق و مهریه است.