«طب سنتی»؛ دانش پزشکی ایرانیان باستان/ رتبه چهارم ایران در تولید علم طب سنتی در جهان

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(یوکسیت) خدمات «طب سنتی و اسلامی» در ایران قدیم تنها توسط حکیم های آن زمان ارائه می شد. در اوایل سده قبل هنگامی که با تمدن غربی پس از رنسانس علمی اروپا مواجه شدیم با احساس حقارت در برابر تکنولوژی آن ها از گذشته ی درخشان علمی خود به خصوص در رشته ی طب سنتی بُریدیم و به تدریج تعداد آن ها رو به کاهش نهاد و کتب علمی مرتبط با آن در کتابخانه ها مهجور ماند یا به وسیله عمّال غرب به تاراج رفت.

ما هم برای این که متهم به واپس گرایی نشویم آنچه که از پدران خود به ارث برده بودیم را نادید گرفتیم در حالی که غربی ها با وجود تظاهر به آتش زدن کتب طب سنتی با شیوه های مختلف گنجینه های ارزشمند طب سنتی را ربوده و با استخدام مترجمان عرب اقدام به ترجمه ی متون و تحقیق و تفحص در مفاهیم علمی آن کردند. اکنون که بیش از صد سال از زمان تاراج آن سنت ها و میراث ها گذشته است با ایجاد بسیاری از بیماری های ناشناخته و نارسایی طب نوین به سراغ همان میراث سنتی «طب ایرانی – اسلامی» رفته ایم.

اصول اولیه ی طب سنتی در ایران باستان

ایرانیان باستان معتقد بودند که تمام هستی از چهار رکن خاک آب هوا و آتش شکل گرفته که انسان نمونه ی کوچکی از این هستی بزرگ است. توجه به مساله مزاج در درمان بیماری ها نکته ی برجسته و شاخصی است که در طب سنتی ایران باستان به چشم می خورد. آن ها معتقد بودند که گرمی سردی تری و خشکی چهار قوّه ی مهم هستند که اعتدال و سلامت بدن وابسته به اعتدال آن هاست. همچنین معتقد بودند که بدن از دو قوه ی جسمانی و روحانی ترکیب شده و همواره توصیه می کردند که مردم باید در تقویت هر دو قوه بکوشند زیرا سلامتی یا عدم تعادل هر یک در دیگری موثر است.

در گذشته تمام بیماری ها را با روش های سنتی درمان می کردند که به شرحی از آن ها می پردازیم.

۱- گیاه درمانی

گیاه درمانی یکی از روش های طب سنتی است. درمان بیماری های مختلف جسمی و روحی به وسیله ی گیاهان را “گیاه درمانی” می گویند. یکی از روش های قدیمی جهان طب گیاهی است که به اعتقاد دانشمندان آن زمان خداوند حکیم درمان همه بیماری ها و دردها را در طبیعت قرار داده است به عبارتی طبیعت خادم طبیعت است.

۲- ماساژ درمانی (Massage therapy)

ماساژ درمانی یکی دیگر از روش های طب سنتی است. درمان بیماری های عضلانی اسکلتی گوارشی سردردها رفع استرس و افسردگی بهبودی جریان خون و افزایش اکسیژن رسانی به بافت ها و بهبودی ده ها بیماری دیگر از خواص ماساژ درمانی است. بعضی ماساژهای درمانی عبارتند از: ایروودا یومیهو تای ماساژ ماساژهای آرام بخش و ماساژهای زیبایی.

۳- شیاتسو (Shiatsu)

فشردن نقاط حیاتی بدن برای سلامتی توسط انگشتان دست را «شیاتسو» می گویند. یک تکنیک سالم و مؤثر که بیشتر پیشگیری کننده است و به عنوان شکلی از فیزیوتراپی برای بیماری های خاص مورد استفاده قرار می گیرد. بیماران انرژی و نیروی ذخیره شده ی خود را از این طریق به دست می آورند و افرادی را که از استرس تنش افسردگی و یا بی خوابی رنج می برند می توان با این روش درمان کرد.

۴- حجامت (Cupping)

حجامت یکی دیگر از روش های طب سنتی است. در زبان فارسی حجامت به معنی مداوا تعریف شده و یک روش خون گیری است که برای پیشگیری از بیماری ها و درمان بعضی بیماری ها انجام می گیرد. حجامت خشک بدون تیغ و خون گیری است و حجامت تر همراه خون گیری است. مردم بر اساس توصیه ی رسول اکرم(ص) که می فرمایند: «بهترین عید دوره حجامت است» عید خون می گرفتند. حجامت در پیشگیری و درمان بیماری هایی همچون آسم اعتیاد به مواد مخدر نارسایی هضم غذا سردردهای میگرنی و اعصاب چربی خون غلظت خون و بیماری های پوستی کاربرد دارد.

۵- بادکش درمانی (Dry cupping)

بادکش درمانی ایجاد مکش در نقاط مختلف بدن به منظور انبساط عروقی بدن و انحراف مواد از نقطه ای خاص است که حجامت خشک نیز می نامند. انجام بادکش و چرخاندن لیوان روی بدن افراد فلج شده ی ناشی از سکته های مغزی و قلبی باعث بهبودی می شود. در بعضی بیماران انجام بادکش با ترکیبی از روغن های مخصوص باید صورت گیرد.

۶- زالو درمانی(Leech therapy)

زالو درمانی یکی از روش های خون گیری طب سنتی محسوب می شود که به لحاظ نحوه ی خون گیری و ماده هیرودین که توسط زالو به بدن وارد می شود در طب سنتی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. البته هر زالویی اثر درمانی ندارد. در بُزاق زالو ماده ی ضد انعقادی وجود دارد که موجب رقیق شدن خون باز شدن عروق تنگ و در نتیجه موجب افزایش خون رسانی و اکسیژن رسانی موضع یا عضو می شود.

اکنون زالو درمانی در بیماری هایی همچون تنگی عروق قلب پیوند پوست پیوند اعضاء واریس ضایعات پوستی بیماری های مفاصل آرتروز هموروئید زیبایی پوست و تقویت سیستم ایمنی کاربرد دارد.

۷- فَصد یا رگ زدن (Fasd)

رگ زدن یکی از روش های خون گیری در طب سنتی است. این عمل باعث دفع بسیاری از سموم بدن به خصوص در مواقع غلبه ی سُودا شده و مواد زائدی که در خون رسوب و افزایش پیدا می کند را نیز دفع می کند. فصد در واقع همان رگ زدن است ولی بایستی توسط افراد ماهر و متخصص صورت گیرد. کاربردهای مهم فصد عبارتند از: کمردرد سیاتیکی هموروئید پاکسازی طبایع غالب بیماری های گوارشی و غیره.

۸- آب درمانی یا آبزن ها (Hydrotherapy)

آب درمانی یکی از روش های طب سنتی است که همراه با اسانس های گیاهی یا بدون آن ها کاربرد زیادی برای بهبود رعیشه ضایعات پوستی دردهای مفاصل سیاتیک نشاط و تقویت بدن تقویت عضلات و اصلاح منافذ بدن گرم کردن و افزایش رطوبت بدن دارد.

مزایای طب سنتی

پیشگیری از بیماری ها: طب سنتی با تاکید بر اصلاح سبک زندگی تغذیه و حفظ تعادل مزاج می تواند در پیشگیری از بسیاری از بیماری ها مانند سرماخوردگی سوءهاضمه کمردرد و… موثر باشد.

درمان بیماری های مزمن: برخی از بیماری های مزمن مانند دیابت آرتروز افسردگی و اضطراب به خوبی با روش های طب سنتی درمان می شوند. طب سنتی با تمرکز بر ریشه ی بیماری و نه فقط علائم آن می تواند به بیماران در کنترل و یا حتی درمان بیماری های مزمن خود کمک کند.

عوارض جانبی کمتر: داروهای گیاهی و روش های درمانی طب سنتی به طور کلی عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای شیمیایی دارند. این امر به ویژه برای افرادی که از مصرف داروهای شیمیایی و عوارض جانبی آن ها رنج می برند حائز اهمیت است.

ایمنی: طب سنتی سابقه ی استفاده ی طولانی مدت دارد و قدمت آن به هزاران سال پیش می رسد. در طول این تاریخ ایمنی و اثربخشی بسیاری از روش های طب سنتی به اثبات رسیده است.

ارزانی: روش های طب سنتی به طور کلی ارزان تر از روش های طب نوین هستند. این امر می تواند برای افرادی که توانایی پرداخت هزینه های بالای درمان را ندارند بسیار مفید باشد.

تمرکز بر کل نگری: طب سنتی به جای تمرکز بر یک اندام یا بیماری خاص بر کل بدن و ارتباط بین اجزای مختلف آن تمرکز دارد. این امر می تواند به درک بهتر ریشه ی بیماری و یافتن راه حل های موثرتر برای درمان آن کمک کند.

چالش های پیش رویِ طب سنتی

نیاز به تحقیقات بیشتر: برای اثبات اثربخشی روش های طب سنتی و ارتقای جایگاه آن در نظام سلامت به انجام تحقیقات علمی و کارآزمایی های بالینی بیشتری نیاز است.

استانداردسازی: استانداردسازی روش های درمانی مواد و تجهیزات مورد استفاده در طب سنتی از جمله اقداماتی است که می تواند به افزایش کیفیت و ایمنی این روش ها کمک کند.

آموزش و تربیت متخصصان: آموزش و تربیت متخصصان مجرّب و با دانش کافی در زمینه ی طب سنتی از جمله اقداماتی است که می تواند به ارتقای جایگاه این طب در «نظام سلامت» کمک کند.

ادغام با طب نوین: ادغام «طب سنتی» با «طب نوین» و استفاده از نقاط قوت هر دو روش می تواند به ارائه ی خدمات درمانی جامع تر و موثرتر به بیماران کمک کند.

جایگاه علمی طب سنتی در ایران

مقدمات راه اندازی و تصویب «رشته طب سنتی» در سال ۱۳۸۵ در وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی فراهم شد. چهار دانشگاه علوم پزشکی تهران علوم پزشکی شهید بهشتی علوم پزشکی ایران و شاهد برای جذب دانشجو اعلام آمادگی کردند. نخستین بار در ایران «دانشکده طب سنتی تهران» در دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال ۱۳۸۶ افتتاح شد. سلامتکده های طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران با دیدگاه «حفظ سلامتی مقدم بر درمان» و «تمرکز بر اصلاح سبک زندگی و غذا درمانی» نخستین بار در سال ۱۳۸۶ در دانشکده طب ایرانی ایجاد شدند. تاکنون ۸ دانشکده ی طب سنتی ایرانی در کشور فعال شده است.

«سند توسعه طب سنتی ایرانی – اسلامی» اردیبهشت سال ۱۳۹۲ از سوی معاون اول رئیس جمهور وقت به وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی ابلاغ شد.

در ماموریت این سند آمده است: «دستیابی به چشم انداز معاونت طب سنتی ایران در راستای تعالی جایگاه علمی کشـور و نیل به خـودباوری منطقی و علمی دانشـوران علوم پزشکـی و آحـاد جامعه در بخش های شش گانه ی پژوهش آموزش امور دارویی خدمات تندرستی و درمانی فرهنگ عمومی و طب مکمّل مقدور خواهد بود؛ به نحوی که برآیند آن ضمن انگیزش روحیه ی جست وجوگری و تقویت عزّت ملّی در عرصه ی علوم پزشکی منجر به ارتقای سطح سلامت در سطوح فردی و اجتماعی و شاخص های ملّی و بین المللی مربوط به آن شود.»

در همین راستا سال ۱۳۹۳ همزمان با تصویب برنامه ی چهارساله ی دانشکده طب ایرانی در هیات رئیسه ی دانشگاه علوم پزشکی تهران مقرر شد سلامتکده جامع طب ایرانی به عنوان مرکز اصلی آموزشی پژوهشی و درمانی طب ایرانی دانشگاه با رویکرد توسعه ی کیفی خدمات دانشکده ایجاد شود و سایر درمانگاه های تخصصی طب ایرانی تحت سرپرستی سلامتکده جامع طب ایرانی به فعالیت خود ادامه دهند.

تفاوت طبّ اسلامی و سنّتی

«محمد مهجوری» درمان گر طب اسلامی معتقد است طب سنتی یک مکتب مستقل از طب اسلامی است و این که تاکنون صحبتی از طب اسلامی نبوده و در سال های اخیر مطرح شده به کم کاری عالمان دینی برمی گردد.

به گفته ی «شیوا شمشیری» از متخصصان طب سنتی تفاوت طب اسلامی و سنتی در منابع مورد استفاده ی آن هاست؛ طب اسلامی فقط از احادیث استفاده می کند اما در طب سنتی از متون حکیمانی همچون «رازی» و «ابن سینا» استفاده می شود که تفکرات اصیلی پشت آن ها است.

«احمدعلی آقارفیعی روحانی» پزشک و از متخصصان طب اسلامی و سنتی ضمن بیان تفاوت هایی مصداقی درباره دستورالعمل های این دو روش طبی می گوید: طب سنتی به «جاثلیق» و یونان باستان برمی گردد و «بوعلی سینا» طبش بیشتر به سنتی گرایش دارد. در برخی از داروهایش هم از نجاسات استفاده کرده و ما سر همین قضیه با بوعلی مشکل داریم.

جایگزینی افزونه های غذایی با گیاهان دارویی

«دکتر مهدی سیف سهندی» دبیر سابق ستاد توسعه گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری درباره ی اهمیت طب سنتی اظهار کرد: «در بحث گیاهان دارویی نیز تنها موضوع درمان و طب مطرح نیست. در این حوزه محصولات دیگری مانند اسانس و عصاره محصولات آرایشی و بهداشتی افزودنی های غذایی نیز تولید می شوند. ایران سالانه حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون دلار واردات افزودنی های غذایی دارد. طبیعتا جایگزینی ۱۰۰ درصدی این مواد غذایی سخت است اما بخشی از آن ها را می توانیم با گیاهان طبیعی جایگزین کنیم.»

وی افزود: «در حال حاضر یک سری ترکیبات و صمغ هایی که وارد ایران می شوند حتی طعم دهنده ها و اسانس ها ترکیبات طبیعی دارند. اکنون در کشور این ظرفیت را داریم که بتوانیم این محصولات را خودمان تولید کنیم. شرکت های خوبی نیز در این حوزه وجود دارند که باید حمایت شوند. همچنین باید بازار این محصولات را توسعه دهیم و ارتباط این شرکت ها نیز با صنعت غذایی باید بیشتر شود تا بتوانند محصولات شان را به مرحله ی تجاری سازی برسانند.»

سیف سهندی یادآور شد: «روسیه از جمله کشورهایی است که درخواست استفاده از طب سنتی ایران را دارد. در حال حاضر وزارت بهداشت اقداماتی در این زمینه انجام داده تا «طب سنتی ایران» به عنوان یکی از مکاتب پزشکی دنیا در «سازمان جهانی بهداشت» به ثبت برسد. این مساله می تواند به توسعه ی بازار گیاهان دارویی کمک کند.»

ایران در رتبه ی چهارم جهانی تولید علم در زمینه ی طب سنتی

«نفیسه حسینی یکتا» مدیرکل دفتر طبّ ایرانی و مکمل وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی گفت: «در دولت سیزدهم نگاه ویژه ای به توسعه و استفاده ی دقیق از ظرفیت های طب ایرانی شده است به طوری که در سند تحولی دولت مردمی بندهای متعددی در خصوص بهره گیری از این ظرفیت وجود دارد. طب ایرانی می تواند دریچه ای برای پیشرفت در حوزه ی «نظام سلامت» باشد و در صورت توسعه ی منطقی؛ به عنوان فضایی در جهت «رونق اقتصادی و اشتغال» باشد. در همین راستا پزشکان ما با پژوهش های خود توانسته اند جایگاه چهارم جهانی در تولید علم طب سنتی را به خود اختصاص دهند.»

وی با بیان این مطلب که در سال ۱۳۸۶ دانشکده های طب ایرانی تاسیس شدند و اولین فارغ التحصیلان طب ایرانی در سال ۱۳۹۲ بودند اظهار کرد: «طی این چند سال داروهای گیاهی دارای مجوز غذا و دارو از حدود ۳۰۰ مورد تقریبا به ۳۰۰۰ مورد در حال حاضر رسیده است. فقط ویزیت متخصصان طب سنتی تحت پوشش بیمه است و در حال پیگیری تحت پوشش بیمه قرار دادن ۶ خدمت دیگر در این حوزه هستند. داروهای گیاهی نیز می تواند عارضه داشته باشد و حتی می تواند اختلالات خونی سقط جنین سمیّت و غیره را نیز دربر داشته باشد.»

با توجه به مطالب فوق «طب سنتی» به عنوان «دانش باستانی و اسلامی ایرانیان» می تواند به عنوان مکمل «طب نوین» به پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری های خاص کمک شایانی کند به نحوی که این علم در مجامع بین المللی نیز پذیرفته شده و دستاوردهای مثبت آن موجب گرایش کشورهای مدرن به این روش پزشکی شده است؛ البته چالش تعارض طب سنتی با طب نوین باید از سوی متخصصان امر حل وفصل شده و از مزایای هر دو به نحو احسن استفاده شود.

پایان خبر یوکسیت