ماجرای استادی که به جرم تعرض به شاگرد دخترش متهم می شو

آفتاب نیوز :

«استاد» نخستین ساخته سیدعماد حسینی با نگاهی به نمایشنامه «اولئانا» نوشته دیوید ممت ساخته شده است. این نمایشنامه دوپرسوناژه درباره دانشجوی دختری به نام «کارول» است که استاد مردش به نام «جان» را به تعرض متهم می کند. جان که در آستانه ترفیع رتبه قرار دارد و این مسئله می تواند به اعتبار حرفه ای او لطمه بزند سعی می کند کارول را متقاعد کند که او دچار سوء برداشت شده و جان نیت سوئی نداشته است. این نمایشنامه با اینکه به سال ۱۹۹۲ تعلق دارد اما با توجه به جنبش #من_هم موضوعی کاملا به روز دارد. سیدعماد حسینی دانش آموخته سینماست و سابقه فعالیت دانشگاهی دارد. از او ۲ کتاب «غربی زدایی مطالعاتِ فیلم» و «سینمایی دیگر؛ چند مقاله و گفتگو درباره سینمای عباس کیارستمی» منتشر شده است. پیش تر با او درباره تجربه ساخت نخستین فیلمش تأثیر مطالعات تئوریک بر کارش و حضور بهروز افخمی به عنوان تهیه کننده فیلم صحبت کرده بودیم که این گفتگو در ادامه می آید.

«استاد» برداشتی از نمایشنامه «اولئانا» نوشته دیوید ممت است. فیلم شما را می توان اقتباسی وفادارانه از این نمایشنامه دانست یا صرفا برداشتی آزاد از آن است؟

کار ما فیلمنامه اوریجینال است. ما برداشتی از «اولئانا» داریم. در حقیقت انگار که من و پیام لاریان که نویسنده فیلمنامه بوده ایم این نمایشنامه را خوانده ایم و گذاشته ایم کنار. فیلمنامه ما فقط اشتراک موضوعی با نمایشنامه ممت دارد. به همین دلیل کار ما برداشت آزاد محسوب می شود و اقتباس به حساب نمی آید.

زمانی که این فیلم ساخته شد موضوعش به روز و داغ بود.

موضوعات انسانی کهنه نمی شوند. همانطور که خیلی از کار های داستایوفسکی را اگر حالا بخوانید کاملا موضوع روز به حساب می آیند. چون مسائل انسانی مسائلی هستند که بار ها در تاریخ تکرار شده اند و باز هم تکرار خواهند شد.

فیلم «اولئانا» را که خود ممت براساس نمایشنامه اش ساخته قبل از ساخت فیلم خودتان دیدید؟

ندیدم و مخصوصا هم ندیدم تا تحت تأثیر آن قرار نگیرم.

چقدر تجربه های تئوریکی که در مطالعات سینمایی داشتید در ساخت فیلم به کارتان آمد؟

خیلی مؤثر است. مطالعات نظری باعث می شود که افق دید انسان وسیع شود و نسبت بین مطالعات نظری و خود فیلم را می توان در روح کار پیدا کرد؛ برای مثال در کتاب «سینمایی دیگر» که امتداد کتاب «غربی زدایی مطالعات فیلم» است از این زاویه به کیارستمی نگاه کردیم که کیارستمی دنبال شیوه های کمتر استفاده شده یا استفاده نشده در بیان سینمایی بود؛ یعنی کیارستمی می خواست شیوه های سینمای رایج و تجاری دنیا را – که حدود ۹۰درصد فیلم ها براساس آن ها ساخته می شود – کنار بگذارد و دنبال قواعد بیانی جدید می گشت. «غربی زدایی مطالعات فیلم» مجموعه مقالات و گفتگو هایی بود با آدم هایی که همین دغدغه را دارند؛ یعنی دنبال شیوه های متفاوت غیرغربی در مطالعات سینمایی در اقصی نقاط دنیا می گردند. در دکوپاژ و کارگردانی فیلم هم تلاش مان بر این بود که سراغ شیوه های کمتر رایج حداقل در سینمای ایران برویم. حالا فیلم را که ببینید متوجه می شوید فیلم ما از لحاظ فیلمنامه و کارگردانی از شیوه ای استفاده می کند که شاید مقداری برای مخاطب ایرانی غریب باشد.

همین غرابت برای مخاطبی که طی سال ها به تنبلی ذهنی عادت داده شده پس زننده نیست؟

نه غریب بودن لزوما به معنای غیرجذاب بودن نیست. مخاطب ما کمتر با آثار خوب روبه رو می شود؛ یعنی چیز هایی که می بیند یا راحت الحلقوم های فرهنگی اند یا چیز های مبتذل؛ برای نمونه آثار مرحوم کیارستمی در زمان حیاتش اکران درستی در کشور نداشت. خاطرم هست که روزی فیلم «طعم گیلاس» را در خانه گذاشته بودم و داشتم می دیدم. مادر داشت در آشپزخانه آشپزی می کرد. چند دقیقه ای از فیلم را همینطور از آشپزخانه دید و بعد آمد کنار من نشست و تا آخر فیلم را تماشا کرد. اواسط فیلم از من پرسید این فیلم را تلویزیون گذاشته یا تو؟ گفتم من گذاشتم. تا آخر فیلم را دید و کاملا جذب فیلم شده بود. ببینید مادر من به عنوان یک زن خانه دار می تواند با «طعم گیلاس» ارتباط خوب برقرار کند منتها «طعم گیلاس» را کی نشانش داده ایم؟

یعنی شما معتقدید که مخاطب ایرانی اصلا آثار خوب را ندیده است؟

ندیده چون اصلا این ها در اختیارش نیست. نه تلویزیون این ها را پخش می کند و نه سینماها. اصلا این فیلم ها را نمی بیند که بتواند تصمیم بگیرد این را می خواهد یا چیز دیگری را. حالا من در فیلمم در نقطه ای قرار گرفته ام که سعی کرده ام این دو گونه را به هم نزدیک کنم؛ یعنی گونه کاملا روشنفکری و گونه کاملا تجاری. یعنی فیلمم در مرز متعادلی از این دو گونه قرار بگیرد. کاری که چند فیلمساز مورد علاقه خودم انجام داده اند؛ کارگردانانی همچون میشاییل هانکه کریستین مونجیو و برادران داردن. این فیلمساز های محبوب من به نوعی در مرز این دو گونه می ایستند و فکر می کنم فیلم من هم همینطور است.

حضور بهروز افخمی به عنوان تهیه کننده چه تأثیری داشت؟

ما کار را با تهیه کننده دیگری شروع کردیم و پروانه ساخت گرفتیم. حتی ۳ روز در لوکیشنی فیلمبرداری کردیم و بعد متوجه شدیم که آقای معجونی تومور مغزی دارد و بینایی چشم چپش ازبین رفت. ناچار شدیم کار را متوقف کنیم. خود آقای معجونی تأکید کرد که بازیگر را عوض کنید. ما گفتیم می خواهیم صبر کنیم و با شما بگیریم. خب ۳ ماه وقفه افتاد تا آقای معجونی رفت تومور را درآورد و تجدید قوا کرد و برگشت سر کار. وقتی ایشان آمد سر کار تهیه کننده قبلی انصراف داد. می دانید که فیلم اولی ها ناچارند به برخی تهیه کننده ها باج بدهند یا از فیلم اولی ها پولی می گیرند یا برخی تهیه کننده ها می گویند فلان کس من در فیلم بازی کند و هزار جور مسائل دیگر. به هر حال تهیه کننده قبلی خودش را کشید کنار و شانس ما بود که بهروز افخمی آمد و اصلا اتفاق بزرگی برای کار ما رقم خورد.

بهروز افخمی کارگردانی صاحب سبک است ولی در موضع تهیه کننده مشورتش را می داد و اجازه می داد که من تصمیم بگیرم. خب می دانید این ویژگی در مورد تهیه کننده هایی که کارشان را بلد نیستند و بویی از کارگردانی هم نبرده اند نادر است چون می خواهند به هر طریقی در کار کارگردان مداخله کنند چه برسد به ایشان که کارگردانی صاحب سبک و مسلط به تکنیک است. ولی این بزرگواری را داشت که اجازه بدهد من به عنوان کارگردان خودم تصمیم بگیرم و تجربه خودم را داشته باشم. حتی به من اجازه داد که برخلاف نظر ایشان عمل کنم و این اتفاق عجیبی بود. در عین حال نکاتی که می گفت حتی اگر به آن ها عمل هم نمی کردیم حواس مان را راجع به چیزی جمع می کرد و از نظر تکنیکی واقعا به کار ما کمک کرد. علاوه بر این در تدوین به شکل جدی وقت گذاشت و بالای سر کار آمد و می دانیم که ایشان جزو تدوینگران شگفت انگیز سینمای ماست و واقعا کار ما را در این مرحله ارتقا داد.

پس حضور افخمی به عنوان فردی باتجربه در کنار شما قوت قلب خوبی بوده است.

حتما اینطور بوده. واقعا اعتماد به نفس گروه و خود من را بالا برد. هر تهیه کننده ای چنین تأثیری ندارد ولی بهروز افخمی واقعا کمک کرد راهنمایی کرد و در عین حال چیزی را به من تحمیل نکرد.

نکته ای که راجع به حسن معجونی و بیماری اش گفتید جالب بود. حسن معجونی بازیگری است که چه روی صحنه چه روی پرده سینما و چه در قاب تلویزیون معمولا به خوبی نقشش را ایفا می کند. می خواهیم ببینیم به نظرتان حسن معجونی قبل و بعد از عمل فرقی کرد؟

حسن معجونی بازیگر شگفت انگیزی است. به نظرم فرق کرد و بهتر شده بود. قبل از عمل متوجه شدیم که ایشان زود خسته می شود یا گاهی نمی توانست دیالوگ ها را به اندازه کافی حفظ کند. من و پیام لاریان تعجب می کردیم چون می دانستیم که ایشان در تئاتر اسطوره است. بعد از عمل با روحیه شادتر شارپ تر و بهتر آمد سر کار. خدا را شکر تومور خوش خیم بود و مشکلی نداشت.

«اولئانا» نمایشنامه ای دوپرسوناژه است و احتمالا فیلم شما هم نباید بازیگر زیادی داشته باشد.

فیلم ما ۳ کاراکتر اصلی و تعدادی بازیگر فرعی دارد.

در سینمای ایران معمولا وقتی فیلمی کم کاراکتر یا کم لوکیشن است به نادرست به تئاتری بودن متهم می شود.

تماشاگران فیلم را که ببینند خودشان متوجه می شوند فیلم ما اینگونه نیست.