«سنگلج» بهتر است! / درسِ جلال آل احمد به مسوولان مدیریت شهری درباره نحوه نام گذاری اماکن عمومی/ تصویر نامه داریوش مهرجویی به وزیر فرهنگ
تآتر واقع در خیابان جنوبی پارک شهر تهران که امروز به نام «تآتر سنگلج» (تماشاخانه سنگلج) شناخته می شود در اواسط مهرماه ۱۳۴۴ آغاز به کار کرد. این تآتر که اکنون وارد شصت سالگی خود شده مخصوصاً به خاطر محل وقوعش که یکی از محلات پایین شهر و در حوزه نفوذ و دسترس طبقات محروم بود از همان ابتدای تولد مورد توجه هنرمندان مردمی همچون غلامحسین ساعدی علی نصیریان بهرام بیضایی پرویز کاردان اکبر رادی و غیره قرار گرفت و حمایت شخصیت هایی همچون جلال آل احمد هم مزید بر علل شد و زمینه را فراهم آورد برای اینکه این نهاد فرهنگی – هنری عملاً از دست نهادهای حکومتی خارج شود و هنرمندان متعهد به سرعت بساط خود را در آنجا بگسترند و کارهای باارزشی همچون «امیر ارسلان» «پهلوان اکبر می میرد» «گاو» و غیره را در آنجا به نمایش بگذارند.
یکی از رویدادهایی که استقرار هنرمندان آزاد و غیروابسته به حکومت در این نهاد فرهنگی – هنری را تثبیت کرد دخالت به موقع و قوی آل احمد برای تغییر نام این تآتر از «تالار ۲۵ شهریور» (زادروز فرح دیبا- پهلوی) به «تآتر سنگلج» بود نامی که می توانست و می تواند اسم حقیقی آن نهاد و نهادهای مشابه باشد.
بهتر است که شرح این تجربه شیرین از روی نوشته ناب خود زنده یاد آل احمد در «کارنامه سه ساله» (انتشارات رواق چاپ سوم ۱۳۵۷) خوانده شود تا به گوش جان بنشیند:
«کارنامه تآتر حکومتیِ سنگلج که نمی خواستم در باره اش چیزی بنویسم چرا که یک کار رسمیِ حکومتی است و علاوه بر اینکه محمِلی است برای کاغذبازی و نوکربابی و فاسدپروری- صاحب این قلم در هر وضع اجتماعی و سیاسی موجود یا ممکن – همکاری صاحب قلم یا هنرمند را (در هر رشته) با «این» حکومت ها ناروا می داند به این دلیل که «این» حکومت ها هنر را زینتِ دیوار می خواهند و «کلام» را وسیله تحمیق خلایق یا ارابه تبلیغات. و از صاحب قلم یا هنرمند به دور باد که بَرده ای باشد در چنین بازاری…»
سپس موج دوم حمله آن هم به قلب ماجرا: «تالاری است کوچک و بی ادعا لقمه ای در خورِ دهان شهرمان. و اکنون همچنان که مدرسه داریم و باغ ملی و «مجلس»ها و مسجدها و سینماها پُز بدهیم که این هم تآتر رسمی حکومتی اش. بیلَه دیگ و الخ… و جالب اسمش گذاشته اند «تالار ۲۵ شهریور» و چرا؟ لابد چون در چنین روزی واقعه-ای بس مهم اتفاق افتاده که من از آن بی خبرم. ولی آن واقعه با همه ابهت احتمالی اش آخر چه ربطی به تآتر دارد؟ که اگر می-داشت ما می دانستیم. و این خود نکته اولِ در زیر بال و زیر بار «حکومت» ها رفتن که به حکم حاکم فلان روزِ تاریخی(!) را با هر نوع محتوای سیاسی اش می گذارند روی فلان تآتر (یا هر مؤسسه دیگر) و با همین یک نامگذاری بی راه یک مؤسسه اجتماعی را از محتوای اصلی اش خالی می کنند. و تو که گرداننده امری و خون دل ها خورده-ای انگشت به دهان می مانی که چه بایدت کرد؟ که گویا قرار بوده بگذارند «تآتر شهر» که حیف! و من پیشنهاد می کنم «تآتر سنگلج»… آخر چرا اسم محله آن مرد پایین شهری را به رسمیت نشناسیم تا صمیمیت را حس کند؟…»
و همین طور هم شد یعنی بساط «تالار ۲۵ شهریور» به سرعت جمع شد و به جایش «تآتر سنگلج» نشست.
راستی آیا از میان این همه قلم دارانِ قلم به دست امروز که نان خلق را می خورند و خدا را شکر می کنند که چنین خلایقی را به خدمتشان گمارده است کسی پیدا می شود که قلمش را بردارد و چند سطری در باره نامگذاری های بی ربط و مصادره کردن های بی راه و «به نام زدن»های خُرد و کلان درین شهر و این مملکت تعریضی نقدی یا دست کم نصیحتی بنویسد؟
و اینک بخش تلخ ماجرا یعنی گزارش رسمی مرحوم داریوش مهرجویی به وزیر فرهنگ و هنر وقت در باره نتایج اولین نمایش فیلم «گاو» در همین «تآتر سنگلج» همراه با یادی از آن هنرمند محبوب که یک سال پیش در همین روزها کشته شد و هنوز بعد از یک سال معلوم نیست چرا؟
نامه داریوش مهرجویی به «پهلبد» وزیر فرهنگ و هنر دوره پهلوی
مقام عالی وزارت فرهنگ و هنر
جناب آقای پهلبد
محترماً معروض می دارد
طبق فرمایش حضرت عالی در جلسه ای فیلم گاو در حضور آقای علاقبند و عده ای تماشاچی گوناگون- نویسنده شاعر کارمند اداره دانشجو و مردم عادی به معرض نمایش گذاشته شد. فیلم به طور کلی برای طبقه انتلکتوئل قابل بحث و برای دیگران جالب و درخور ستایش بود. دو- سه تن از جوانان (دانشجو و کارمند) شدیداً تحت تأثیر قرار گرفته بودند و تبریک می گفتند. برای مردم عادی فیلم جالب و سرگرم کننده جلوه نمود و در بعضی قسمت ها شدیداً مؤثر و درخور چندین بار دیدن.
از میان جمع انتلکتوئل آقای منوچهر انور معتقد بودند که فیلم از نظر بصری بسیار درخشان و قابل ستایش است اما در مورد داستان گفتند «قلب آن کاذب است» دیالگ ها «پوک و پَرت اند» و حادثه آنطور که باید و شاید «واقعی» جلوه نمی کند.
از نظر آقای جلال آل احمد فیلم «مهمی» است و نباید آن را یک بار دید. ایشان پیشنهاد کردند یک بار دیگر فیلم دیده شود و ایشان و دیگران دقیقاً فیلم را مشاهده نموده یادداشت بردارند. به نظر ایشان فیلم می تواند Perfect تر از این باشد و ایشان خود را مسئول و موظف می دانستند که در Perfect کردن آن سهیم باشند. بنده با نظر ایشان موافق نبودم. به نظر من Perfection ایدآلی است غیرممکن چرا که خاصیت مطلق دارد و برای هر شخص نسبت به خصوصیات شخصی و عقلانی اش معنی خاص دارد. از این رو این کوشش به خصوص از ناحیه کسانی که در ساختن فیلم دستی نداشته اند عبث می باشد.
نظر دیگر آقای آل احمد این بود که فضای «شوم و تیره» کتاب در فیلم نیست همه چیز تمیز و واکس خورده است و این یکی از نقائص کلی فیلم می باشد.
از نظر آقای دکتر رضا براهنی (شاعر و منتقد ادبی) فیلم «فوق العاده» است. ایشان چندبار این کلمه را تکرار کردند و معتقد بودند که من «دستی به فیلم نزنم.»
از نظر خانم سیمین دانشور (همسر آقای آل احمد) فیلم بر خلاف نمایش آن روی شخص مشدحسن زیاد تکیه نمی کند و از این رو نسبت به تآتر آن «ناموفق تر» است.
از نظر آقای بهمن فرسی (نویسنده و نمایشنامه نویس) فیلمی نیست که بشود بلافاصله روی آن نظر داد. ایشان معتقد بودند که فیلم را باید دوباره دید و با فکر و اندیشه روی آن صحبت کرد.
از نظر آقای طیاب کاراکترها به یک اندازه شناخته نمی شوند. مشدحسن اسلام دیوانه و پسر مشدصفر به تماشاچی نزدیک ترند ولی بقیه گنگ و ناشناخته می مانند.
از نظر آقای طلایی (مستخدم) فیلم برای طبقه سوم بسیار جالب خواهد بود چون فیلم خوبی است. دو نکته به نظر ایشان رسید که معرّف دقت و علاقه ایشان بهنگام دیدن فیلم بود. یکی اینکه در صحنه شب «چرا در استخر صدای قورباغه ای شنیده نمی شود.» و دیگر اینکه در طویله که پر از سوسک و حشره است باید صدای آنها را شنید.
به طور کلی کسی کلمه «بد» یا «مزخرف» را بکار نبرد. واژه ها معمولاً روی «خوب بسیار خوب فوق العاده و درخشان» دور می زد و هنگامی هم که نقائص فیلم شمرده می شد هماهنگی در نظریات بسیار کم بود فی المثل صحنه ای که برای آقای x طولانی می نمود برای خانم y کوتاه و زودگذر جلوه می کرد و بالعکس. من به طور کلی با نظریه ای جامع و عمومی که در مورد همگان صدق کند برخورد نکردم. برای عده ای قسمت اول فیلم خوب و کافی بود ولی قسمت دوم (از بازگشت مشدحسن به دِه) کُندتر و کشدارتر می نمود و برای عده ای دیگر خلاف این عقیده صادق بود ولی مجموعاً همه معتقد بودند که فیلم جای بحث و گفتگو بسیار دارد و نمی توان آن را سهل گرفت.
در خاتمه گفته آقای انور را ذکر می کنم. ایشان گفتند «ما تا کنون تصور می کردیم که سینمای فارسی در حال جنبش و حرکت است ولی این توهمی بیش نبوده است. با این فیلم جنبش سینمای فارسی حقیقتاً به چشم می خورد و در آن شکی نیست. و من از صمیم قلب به سازندگان آن تبریک می گویم.»
با تقدیم احترام
داریوش مهرجوئی
۵۷۵۷
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "«سنگلج» بهتر است! / درسِ جلال آل احمد به مسوولان مدیریت شهری درباره نحوه نام گذاری اماکن عمومی/ تصویر نامه داریوش مهرجویی به وزیر فرهنگ" هستید؟ با کلیک بر روی فرهنگ و هنر، به دنبال مطالب مرتبط با این موضوع هستید؟ با کلیک بر روی دسته بندی های مرتبط، محتواهای دیگری را کشف کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "«سنگلج» بهتر است! / درسِ جلال آل احمد به مسوولان مدیریت شهری درباره نحوه نام گذاری اماکن عمومی/ تصویر نامه داریوش مهرجویی به وزیر فرهنگ"، کلیک کنید.
