زبان سارتر مناسب نمایش است؟

مهسا بهادری: زندگی سه نفر با سرگذشت های متفاوت که در اتاقی در بسته بدون هیچ آینه و پنجره ای کنار هم قرار گرفته اند و به دنبال راهی هستند برای رهایی. نمایش «راه خروجی نیست» نوشته ژان پل سارتر با تهیه کنندگی حسین اسماعیلی و کارگردانی طاها محمدی روی صحنه است.

با پگاه مرادی یکی از بازیگران این نمایش درباره نقش خود در این اثر صحبت کردیم. 

لطفا درباره نقشی که در نمایش «راه خروجی نیست» به ایفای آن مشغول هستید برای مان بگویید؟

من سارتر را از دوران کارشناسی به خوبی می شناختم و تحلیل آثار سارتر و فلسفه اگزیستانسیالیسم او بخشی از واحدهای درسی مان بود. اما هرگز فرصتی دست نداده بود که به عنوان بازیگر در متنی از سارتر بازی کنم تا اینکه نقش گارسون جهنم سارتر به من پیشنهاد شد. من همیشه از نقش های کوتاه که جای کار دارند استقبال می کنم. چرا که این نقش ها برای من کلاس درس اند و فرصتی می دهند که نه تنها نقش خودم را عمیق بشناسم بلکه موقعیت آن را پیدا می کنم که در نقش دیگر همبازی هایم دقیق شوم و به خوبی مطالعه شان کنم. من به نقش گارسون جهنم ژان پل سارتر می گویم «رول بی هویت». چرا که سارتر سعی نداشته برای شخصیت گارسون شناسنامه و عقبه ای بسازد و این ادعای بنده به خوبی در نقدهای جدی سارتر پیداست و هرگز در میان مطالعه هایم تحلیلی از نقش گارسون نیافتم. حتی در گفته های خود سارتر به زبان فرانسه در مورد متن «راه خروجی نیست» هیچ ایده ای پیدا نکردم. خود سارتر در مصاحبه ای می گوید «من نمایشنامه «راه خروجی نیست» را برای سه نفر از دوستان صمیمی ام نوشتم یعنی شخصیت اینس گارسین و استل.» اما سارتر هیچ جا حرفی از نقش گارسون نمی زند. پس پیداست که سارتر هم این نقش را یک «رول بی هویت» می پنداشته. پس خودم دست به کار شدم و برای این نقش شناسنامه ای شخصی ساختم که این نقش ویژه خود من و پارتنر بازی ام آقای جمشید حسینی باشد.

گارسونی که من بازی کردم با تمام گارسون هایی که در اجراهای قبلی این اثر در تمام ادوار بازی شده است متفاوت است. چراکه من به عنوان یک ایرانی فارسی زبان نقشم را برای مخاطب کاملا فارسی زبان به زبان فرانسه ساختم و در میان چهار بازیگر دیگر که به زبان فارسی صحبت می کنند؛ نقشی بدیع و نو ساخته شد و دیالوگ کردن به زبان غیر برای مخاطب هرگز امری عادی نبوده است. حال آنکه سعی داشتم در عین دیالوگ گفتن به زبان غیربومی کماکان ارتباطم را با تماشاگر از دست ندهم. گارسون من برخلاف باور دیگران از نگاهبان تیپیکال جهنم مهربان در عین حال گاها عصبی می ماند. نادان و ساده لوح و در عین حال داناست. عبوس و در عین حال خندان. بی دست و پا و در عین حال توانمند و مسلط به چند زبان نازیبا و در عین حال زیبا جوان و در عین حال فرسوده است. در نهایت که من سعی داشتم شناسنامه ای به رنگ خاکستری برای گارسون ژان پل سارتر بسازم.  

با توجه به شناخت تان از متن به ویژه به زبان اصلی چقدر سعی کردید تا در کار از این شناخت بهره ببرید؟

علی رغم شناخت و دانش قبلی ام از سارتر و فلسفه اش مطالعه زندگی و روابط پیدا و پنهان عاشقانه اش با سیمون دوبوار کافه نشینی های شان و تاثیرات نشست این دو فیلسوف در تمام دوران تمرین که حدودا شصت شب بی وقفه به طول انجامید به مطالعه پرداختم. تمام نمادها و نشانه های این اثر را کشف کردم و به جهان سارتر نزدیک شدم و سعی می کردم به مدد شناخت زبان فرانسه ام دیگر هم بازی هایم را در جریان ناگفته های متن که از مقالات بیرون می کشیدم؛ بگذارم. من فکر می کنم نقش تنها در پلاتو شکل نمی گیرد بلکه ناگفته های هر متن لای کتاب هاست. باید آن را جست و به کار گرفت تا بتوان نقش شناسنامه دار و کاملی را روی صحنه برد.

برای تحلیل نقش کوتاه و اما تاثیرگذار گارسون در نمایشنامه سنگینی چون «راه خروجی نیست» با چه چالش هایی روبرو بودید؟ 

برای من اسمش چالش نیست موهبت است. بازیگری که در متن غرق می شود خودش را میان متن پیدا می کند. بازیگری که به ناچار وظیفه دیگری چون دراماتورژی یا تحلیل اثر به گردنش باشد به طور ناخودآگاه در نقش جا می افتد و ذره ذره بدون اینکه خودش متوجه شود نقش در بدنش جای پیدا می کند. من از خواندن هیچگونه نقد و مقاله ای برای کشف جهان سارتر در ایام تمرین دست نکشیدم و سعی داشتم از تمام نمادها و نشانه ها به عنوان ابزاری برای ساخت نقش استفاده کنم.

نقشی که به خودی خود نقش نبود و من اسمش را کاتالیزور نمایشنامه گذاشته ام. نقشی که تنها ده صفحه از یک متن نود صفحه ای سهم داشت اما برای من ده ها صفحه شناسنامه داشت. در نهایت باید بگویم که نقش گارسون برای من جای ویژه ای میان کارهای قبلی ام پیدا کرده است تا جایی که روزی که لباس این نقش را از تن به در آورم دلم برایش تنگ خواهد شد.

۲۴۵۲۴۵