خلاصه کتاب واژه ها ( نویسنده ژان پل سارتر )

خلاصه کتاب واژه ها اثر ژان پل سارتر، یک خودزندگی نامه خاص و عمیق است که از دریچه کودکی سارتر به فلسفه اگزیستانسیالیسم و جایگاه کلمات در شکل گیری هویت انسان می پردازد. این کتاب فقط خاطره گویی نیست، بلکه تحلیل بی رحمانه و صادقانه ای از ریشه های فکری اوست که به دو بخش اصلی «خواندن» و «نوشتن» تقسیم می شود و درک ما از این فیلسوف بزرگ را حسابی کامل می کند.

راستش را بخواهید، وقتی اسم ژان پل سارتر می آید، ناخودآگاه یاد فلسفه پیچیده اش، رمان های سنگین مثل تهوع و شاید هم آن جایزه نوبلی می افتیم که قبولش نکرد. اما کتاب واژه ها (Les Mots) فرق می کند. این اثر یک خودزندگینامه است، ولی نه از آن مدل هایی که فقط خاطره تعریف می کنند. سارتر اینجا با جسارت تمام، چاقوی جراحی اش را برداشته و رفته سراغ خودش، از دوران بچگی تا نوجوانی، تا ریشه های فکری و فلسفی اش را پیدا کند. اصلا بیراه نگفته اند که اگر می خواهید سارتر را بشناسید، باید این کتاب را بخوانید.

در این مقاله می خواهیم با هم قدم به قدم در دنیای کلمه ها و واژه های ژان پل سارتر سفر کنیم. از کودکی تنهایش که با کتاب ها پر شد، تا مسیرش برای تبدیل شدن به یک نویسنده متعهد. این سفر به ما کمک می کند تا بفهمیم چطور یک پسربچه تنها، تبدیل به یکی از بزرگترین فلاسفه و نویسندگان قرن بیستم شد و چطور کلمات، تمام زندگی اش را شکل دادند. اگر دنبال درک عمیق تری از اگزیستانسیالیسم سارتر هستید یا می خواهید قبل از خواندن کامل کتاب واژه ها، یک دید کلی و کامل داشته باشید، جای درستی آمده اید. پس بزن بریم!

واژه ها: چرا این خودزندگی نامه فرق دارد؟

خودمانیم، کی جرئت می کند بنشیند و تمام اخلاق های بد و ویژگی های منفی خودش را، آن هم با جزئیات کامل و بی رحمانه، برای همه تعریف کند؟ آن هم یک فیلسوف بزرگ و محبوب مثل ژان پل سارتر؟ کتاب واژه ها دقیقاً همین کار را می کند. سارتر در این کتاب، که در اواخر عمر و در اوج پختگی فکری اش نوشت، نه فقط یک خاطره نگاری معمولی، بلکه یک خودتحلیلی شجاعانه و حتی گزنده ارائه می دهد. او از هیچ نقدی، حتی نسبت به خودش و نزدیکانش، ابایی ندارد و همین موضوع، خودزندگینامه سارتر را از بقیه متمایز می کند.

تصور کنید که سارتر در این کتاب، مثل یک جراح ماهر، تمام زخم های درونی و باورهای غلط کودکی اش را بیرون می کشد و بدون هیچ تعارفی، آن ها را به ما نشان می دهد. این رویکرد متفاوت او، باعث شده که واژه ها فقط یک داستان زندگی نباشد، بلکه به نوعی یک اثر فلسفی هم به حساب بیاید که ریشه های فلسفه سارتر را در تجربیات شخصی اش به ما نشان می دهد. او به راحتی اعتراف می کند که چگونه در کودکی، در توهم اهمیت و برگزیدگی غرق بوده و چطور این توهم ها، او را به سمت نوشتن سوق داده اند. این صداقت بی نظیر، یکی از نقاط قوت اصلی کتاب است.

حالا چرا اسم کتاب را گذاشته واژه ها؟ خب معلوم است! برای سارتر، تمام زندگی اش با کلمات گره خورده بود. از همان بچگی که به دنیای کتاب ها پناه برد، تا بزرگسالی که کلمات ابزار اصلی اش برای بیان عمیق ترین افکار فلسفی اش شدند. عنوان کتاب، خودش گویای محوریت زبان، ادبیات و نوشتن در تمام لحظات زندگی اوست. این انتخاب هوشمندانه، از همان ابتدا مسیر ذهنی خواننده را برای ورود به دنیای درونی سارتر آماده می کند.

خیلی ها کتاب واژه ها را با اعترافات ژان ژاک روسو مقایسه می کنند. دلیلش هم همین صداقت بی پرده و خودافشاگری عجیب و غریب هر دو نویسنده است. هر دو کتاب، فراتر از یک شرح حال ساده، به واکاوی روان و شخصیت نویسنده می پردازند و زوایایی از وجودشان را برملا می کنند که شاید کمتر کسی جرئت پرداختن به آن را داشته باشد. این مقایسه نشان می دهد که سارتر هم در کنار روسو، به عنوان یکی از پیشگامان خودتحلیلی ادبی شناخته می شود.

«قاعده چنین است که پدر خوب وجود ندارد؛ این را نه به پای مردها بلکه به پای پیوند پدری باید گذاشت که گندیده است. چه چیزی بهتر از بچه پس انداختن؛ اما عجب گناهی است بچه داشتن! اگر پدرم زنده مانده بود، تمام قد رویم دراز می کشید و لهم می کرد. از بخت خوش، در جوانی مرد؛ من از تنها و بیزار از این پدران نادیدنی که همه ی عمر قلمدوش پسرانشان اند؛ من جوان مرده ای را پشت سرم گذاشته ام که فرصت نداشت پدرم باشد و می شد که، امروز، پسرم باشد. این چیز بدی بود یا چیز خوبی؟ نمی دانم؛ ولی با رضایت و رغبت با داوری روان کاوی بلندپایه موافقم: من فرامن ندارم.»

این نقل قول از کتاب واژه ها، به خوبی نشان می دهد که سارتر چطور بدون هیچ ملاحظه ای، حتی درباره پدر مرحومش، حرف می زند و خودش را فاقد وجدان (فراخود) می داند. این نوع خودافشاگری، از ویژگی های منحصر به فرد این اثر است.

بخش اول: خواندن – دنیایی که از کلمه ها ساخته شد

بخش اول کتاب واژه ها با عنوان خواندن، ما را می برد به اعماق کودکی ژان پل سارتر. تصویری که از کودکی او ارائه می شود، تصویر یک پسربچه تنها و منزوی است. پدرش را در همان یک سالگی از دست می دهد و همین موضوع، تاثیر عمیقی بر شکل گیری شخصیتش می گذارد. او زیر سایه پدربزرگش، شارل شوایتزر (که اتفاقاً عموی آلبرت شوایتزر، برنده جایزه صلح نوبل هم بود)، بزرگ می شود. پدربزرگش یک استاد زبان آلمانی و عاشق کتاب و مطالعه بود و همین فضا، سارتر کوچک را از همان ابتدا با دنیای واژه ها آشنا می کند.

برای سارترِ کودک، کتاب ها فقط یک ابزار سرگرمی نبودند، بلکه تبدیل به پناهگاه و دوست او شدند. او در غیاب یک پدر و در میان بزرگسالان، به دنیای کتاب ها پناه می برد و با قهرمانان داستان ها همذات پنداری می کند. این کتاب ها برای او یک جهان موازی می ساختند، دنیایی که می توانست در آن خودش باشد، یا حتی هر کسی که دلش می خواست. سارتر در این بخش می گوید که چگونه خواندن، تنها راهی بود که می توانست خودش را بسازد و هویت پیدا کند. او احساس می کرد که در میان این همه کتاب، یک جورهایی انتخاب شده است و ماموریت مهمی در پیش دارد.

این ایده که واژه ها و کتاب ها نه تنها ابزاری برای درک جهان، بلکه خودِ جهان و هستی را تشکیل می دهند، در این بخش حسابی پررنگ است. برای سارترِ کوچک، واقعیت بیرونی شاید کمی گنگ و بی معنا بود، اما دنیای کلمات و داستان ها، واقعی ترین چیزی بود که می شناخت. او خودش را در این دنیا غرق می کرد و از طریق آن، سعی می کرد واقعیت را بازسازی و حتی خلق کند. اینجاست که مفهوم وجود و هستی که بعدها در فلسفه او جایگاه مرکزی پیدا می کند، از همان کودکی اش با واژه ها گره می خورد.

سارتر در این بخش به بازی های ادبی اش با واژه ها هم اشاره می کند. او خودش را یک نویسنده دروغین می نامد که با داستان سرایی و بازی با کلمات، تلاش می کند جایگاه و هویت خود را پیدا کند. این بازی های کودکانه، در واقع سنگ بنای نویسندگی و تفکر فلسفی آینده او را می گذارند. او یاد می گیرد که چگونه با کلمات، دنیاهای جدید بسازد و چگونه دروغ ها و توهم هایش را به حقیقت های خودش تبدیل کند. این بخش نشان می دهد که چطور ذهن یک کودک، می تواند زمینه ساز رشد یک متفکر بزرگ شود.

• فقدان پدر و تاثیر آن بر تنهایی سارتر
• نقش پدربزرگ و محیط کتاب خوان خانواده در شکل گیری شخصیت او
• تبدیل شدن کتاب ها به پناهگاه و دوست اصلی سارتر در کودکی
• دیدگاه او به واژه ها به مثابه هستی و خودِ جهان
• بازی های ادبی و داستان سرایی های کودکانه به عنوان ریشه های نویسندگی

بخش دوم: نوشتن – از بازی بچگی تا تعهد بزرگسالی

پس از اینکه در بخش خواندن دیدیم چطور دنیای سارتر با کلمات و کتاب ها ساخته شد، در بخش دوم کتاب واژه ها با عنوان نوشتن، شاهد تحول او از یک خواننده پرشور به یک خالق و تولیدکننده کلمات هستیم. این بخش در واقع نشان دهنده پختگی فکری ژان پل سارتر است، جایی که او دیگر فقط مصرف کننده نیست، بلکه به یک سازنده و خالق تبدیل می شود. این گذار، فقط یک تغییر شغل نیست، بلکه یک تغییر اساسی در نگرش او به زندگی و مسئولیتش در جهان است.

اینجا، نوشتن برای سارتر نه فقط یک سرگرمی یا شغل، بلکه به یک مسئولیت وجودی تبدیل می شود. او در این بخش به معنای تعهد (Engagement) و اهمیت نقش نویسنده در جامعه می پردازد. این همان ایده ای است که بعدها در فلسفه اگزیستانسیالیسم سارتر به عنوان یکی از مفاهیم کلیدی مطرح می شود: آزادی و مسئولیت. سارتر معتقد بود که انسان محکوم به آزادی است و هر انتخابی، از جمله انتخاب نوشتن، با خودش مسئولیت سنگینی به همراه دارد. او دیگر فقط برای خودش نمی نویسد، بلکه برای جامعه و برای ایجاد تغییر می نویسد.

در این بخش، سارتر به واکاوی فلسفی عمیق تری می پردازد. او در مورد مرگ، عشق و ماهیت ادبیات تأمل می کند. همچنین، فرصتی دست می دهد تا به نقد آثار قبلی خودش بپردازد، به خصوص رمان معروف تهوع سارتر. او درباره این رمان و حواشی اش صحبت می کند و جایگاه آن را در مسیر فکری اش روشن می کند. این خودانتقادی بی پرده، باز هم نشان دهنده صداقت بی نظیر اوست. سارتر حتی در مورد محدودیت ها و گاهی پوچی واژه ها به تأمل می نشیند و دیگر به قدرت مطلق کلمات ایمان سابق را ندارد.

اینجا، ما با یک سارتر مواجه می شویم که توهمات کودکانه خود را از دست داده است. او متوجه می شود که کلمات، هرچند قدرتمند، اما نمی توانند تمام حقیقت را در بر بگیرند و گاهی حتی می توانند ما را به اشتباه بیندازند. نوعی ناامیدی اگزیستانسیالیستی در او شکل می گیرد، اما همین ناامیدی هم او را از نوشتن بازنمی دارد. بلکه باعث می شود با دیدی واقع بینانه تر و متعهدتر به سمت کلمات برود. پیوند ادبیات و فلسفه در سارتر در این بخش به اوج خودش می رسد، جایی که او از داستان های شخصی اش برای بیان عمیق ترین ایده های فلسفی اش استفاده می کند.

«آیا هرگز با خودت نگفته ای که وقتی خوابی کسانی هستند که در خوابشان می میرند؟ آیا هرگز وقتی دندان هایت را مسواک می زنی فکر نکرده ای که ایناهاش، این آخرین روزم است؟ آیا هرگز احساس نکرده ای که باید تند بروی، تند و مجال کم است؟ آیا گمانت نامیرنده ای؟»

این نقل قول، یکی از عمیق ترین تأملات سارتر در این بخش درباره مرگ و حس اضطرار وجودی است. این جملات نشان می دهد که چگونه او در این دوران، به موضوعات بنیادی تری از هستی می پردازد.

چرا واژه ها این قدر مهم است؟

حالا که با بخش های اصلی خلاصه کتاب واژه ها (نویسنده ژان پل سارتر) آشنا شدیم، وقتش رسیده که ببینیم چرا این کتاب تا این حد در دنیای ادبیات و فلسفه مهم و اثرگذار است و چرا باید آن را خواند، یا حداقل خلاصه اش را دانست.

یکی از مهم ترین دلایل اهمیت کتاب واژه ها این است که مثل یک نقشه راه، ریشه های فلسفه اگزیستانسیالیسم سارتر را در تجربیات کودکی و رابطه اش با ادبیات نشان می دهد. مفاهیمی مثل آزادی، مسئولیت، اضطراب و انتخاب که در آثار فلسفی او مثل هستی و نیستی سارتر مطرح می شوند، در این خودزندگینامه، از حالت انتزاعی بیرون می آیند و به شکلی ملموس و انسانی به نمایش گذاشته می شوند. با خواندن این کتاب، می فهمیم که چطور این ایده ها، از همان دوران کودکی در ذهن سارتر جوانه زده اند.

این کتاب یک درس بزرگ در مورد صداقت بی نظیر است. کمتر نویسنده ای پیدا می شود که تا این حد با خودش صادق باشد و بدون ترس از قضاوت، تمام ضعف ها، توهمات و حتی خودفریبی هایش را برملا کند. این جسارت سارتر، به خواننده این امکان را می دهد که با یک شخصیت واقعی و انسانی روبرو شود، نه یک بت فلسفی دست نیافتنی. این جنبه از واژه ها او را از بسیاری نویسندگان دیگر متمایز می کند و نشان می دهد که تحلیل کتاب واژه ها، فراتر از یک بررسی ادبی است، بلکه کاوشی در روان انسان است.

واژه ها به بهترین شکل نشان می دهد که چطور ژان پل سارتر، ادبیات را بستری برای بیان عمیق ترین تفکرات فلسفی خود می دانست. برای او، ادبیات و فلسفه دو روی یک سکه بودند که به هم گره خورده بودند. این کتاب پل ارتباطی بین دو جنبه اصلی شخصیت سارتر است: فیلسوف و نویسنده. او با روایت داستان زندگی اش، ایده های فلسفی اش را به شکلی زنده و ملموس ارائه می دهد و نشان می دهد که چگونه می توان از زندگی روزمره، به عمیق ترین پرسش های وجودی رسید.

این کتاب می تواند الگویی برای خودشناسی باشد. وقتی سارتر با این همه شجاعت به واکاوی خودش می پردازد، ناخودآگاه خواننده را هم تشویق می کند تا به درون خودش نگاه کند و ریشه های افکار، باورها و انتخاب هایش را پیدا کند. مفهوم واژه ها در سارتر فقط به کلمات روی کاغذ محدود نمی شود، بلکه به معنای گسترده تر، به همه آن چیزهایی اشاره دارد که هویت ما را می سازند و جهان بینی ما را شکل می دهند. همین تأثیر روان شناختی و خودشناسانه است که واژه ها را به یک اثر ماندگار تبدیل کرده است.

ژان پل سارتر: مروری کوتاه بر زندگی و فکرهایش

وقتی صحبت از ژان پل سارتر می شود، اسم یک فیلسوف بزرگ، نویسنده چیره دست و یک فعال سیاسی سرکش به ذهنمان می آید. این مرد فرانسوی (۱۹۰۵-۱۹۸۰) یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین متفکران قرن بیستم بود که آثارش نه فقط در دنیای فلسفه، بلکه در ادبیات، نمایش نامه و نقد اجتماعی هم حسابی سروصدا به پا کرد. او کسی بود که با مفهوم اگزیستانسیالیسم دنیا را تکان داد و فکرهای جدیدی را وارد ذهن مردم کرد.

مهم ترین ایده فلسفی سارتر، همین اگزیستانسیالیسم سارتر است که خلاصه اش این است: «وجود مقدم بر ماهیت است.» یعنی ما انسان ها اول به دنیا می آییم، بعد خودمان با انتخاب ها و کارهایمان، ماهیت و هویتمان را می سازیم. هیچ سرنوشت از پیش تعیین شده ای برای ما وجود ندارد. به همین خاطر، سارتر معتقد بود که انسان محکوم به آزادی است. یعنی آنقدر آزادی داریم که بار مسئولیت این آزادی، شبیه یک حکم سنگین روی دوشمان است و همین هم اضطراب (Anguish) را به وجود می آورد. این فلسفه به ما می گوید که خودمان مسئول زندگی و انتخاب هایمان هستیم و هیچ بهانه ای برای شانه خالی کردن نداریم.

البته سارتر فقط فیلسوف نبود. او نویسنده رمان های معروف مثل تهوع سارتر و نمایش نامه هایی مثل درهای بسته و مگس ها هم بود. کتاب فلسفی مهم او، هستی و نیستی سارتر نام دارد که یکی از شاهکارهای فلسفه قاره ای محسوب می شود. سارتر همچنین یک منتقد ادبی و نظریه پرداز اجتماعی بود و در کتاب ادبیات چیست؟ به مفهوم تعهد در ادبیات پرداخت. او معتقد بود نویسنده باید متعهد به جامعه باشد و آثارش را در خدمت تغییر و آگاهی بخشی به مردم قرار دهد.

یکی از جنجالی ترین کارهای سارتر، رد جایزه نوبل سارتر ادبیات در سال ۱۹۶۴ بود. او گفت که دوست ندارد اسمش با هیچ نهاد یا سازمانی گره بخورد و نمی خواهد آزادی و استقلالش را فدای یک جایزه کند. این حرکت او نشان دهنده روحیه یاغی و ضد سیستمی اش بود که در تمام زندگی اش جریان داشت. رابطه او با سیمون دوبوآر، فیلسوف فمینیست و نویسنده بزرگ، هم یکی از معروف ترین روابط ادبی و فلسفی تاریخ است. رابطه ای پیچیده و غیرمتعارف که بر اساس آزادی و برابری فکری بنا شده بود و هر دو بر روی افکار یکدیگر تاثیر عمیقی گذاشتند.

اینها همه بخشی از دنیای پر پیچ و خم ژان پل سارتر است که برای درک عمیق ترش، نیاز به مطالعه آثار مختلف و تحلیل کتاب واژه ها و دیگر نوشته هایش داریم. نشر نیلوفر واژه ها و پرویز شهدی واژه ها از جمله نام های آشنا در زمینه ترجمه و نشر آثار سارتر در ایران هستند که به مخاطبان فارسی زبان کمک کرده اند تا با این متفکر بزرگ آشنا شوند.

جمع بندی نهایی و خداحافظی

خب، رسیدیم به آخر داستان و خلاصه کتاب واژه ها ( نویسنده ژان پل سارتر ). دیدیم که این کتاب چطور یک خودزندگی نامه معمولی نیست، بلکه یک سفر عمیق به درون ذهن یکی از بزرگترین متفکران تاریخ است. سارتر در این اثر، با جسارت و صداقت بی نظیرش، ریشه های فکری فلسفه اگزیستانسیالیسم خود را در کودکی و رابطه اش با کلمات به ما نشان می دهد.

از بخش خواندن که برای سارترِ کودک، واژه ها حکم تمام دنیا را داشتند و پناهگاهش در تنهایی بودند، تا بخش نوشتن که در آن، نوشتن برایش تبدیل به یک مسئولیت وجودی و متعهدانه شد. این کتاب نه تنها به ما کمک می کند تا ژان پل سارتر را بهتر بشناسیم، بلکه دریچه ای است برای درک عمیق تر خودمان و نقشی که کلمات در شکل گیری هویت ما بازی می کنند. تحلیل کتاب واژه ها نشان می دهد که چگونه یک اثر ادبی می تواند همزمان یک متن فلسفی عمیق باشد و پلی بین این دو جهان ایجاد کند.

«واژه ها» به ما یادآوری می کند که زندگی چیزی جز مجموعه ای از انتخاب ها و مسئولیت ها نیست و هر کلمه ای که می خوانیم یا می نویسیم، می تواند تکه ای از پازل هستی ما باشد. اگر تا حالا این کتاب را نخوانده اید، حتماً توصیه می کنم یک فرصت به آن بدهید. شاید با خواندنش، شما هم مثل سارتر، نگاهی تازه به دنیای اطراف و البته به خودتان بیندازید.