جستاری پیرامون انسانیت در قرآن و روایات

یوکسیت گزارش می دهد؛

انسانیت در حقیقت به فعلیت رسیدن مقتضای فطرت الهی در انسان است و این فعلیت به واسطه ممارست علم نافع و مداومت بر عمل صالح با هم حاصل خواهد شد.

به گزارش گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری یوکسیت، انسان در قرآن، ابعاد گوناگونی دارد. آفرینش انسان از خاک است و روح خدا در آن دمیده شده است. انسان در قرآن فطرت الهی دارد، خلیفه الله است. اسماء را می داند و می تواند در پرتو اسماء الله رشد کند.

 مسعود طالبی مقدم و مهدی مطیع در مقاله ای با عنوان «جستاری پیرامون انسانیت در قرآن و روایات» می نویسند؛ انسان درحالت طبیعی ظلوم و جهول است، کرامت ذاتی دارد، امانت دار الهی است و از هدایت الهی برخوردار است و حق انتخاب دارد و می تواند بین کفور وشکور بودن یک راه را برگزیند.

* حقیقت انسانیت یعنی چه؟

این پژوهشگران در این مقاله نشان می دهند که بررسی موضوع انسانیت و مسایل مربوط به آن از مسایل دغدغه برانگیز جوامع بشری است، هر چند هنوز حتی مقدمه ای برای انسانیت نوشته نشده است، اما آن، کلمه یا واژه ای شعاری نیست که هیچ تعریفی نداشته باشد.

طالبی مقدم و مطیع در این پژوهش می نویسند که صفاتی مانند قدرتمندی، داشتن هوش و استعداد، پر کار بودن، اجتماعی بودن و…و صفات مقابل این ها، ویژگی هایی هستند که در انسان ها یافت می شود، اما اگر حیطه انسانیت در این حد تنزل یابد این واژه با عظمت و پر معنا به واژه ای سخیف و سبک تبدیل می گردد چرا که این ویژگی ها در سایر موجودات نیز یافت می شود.

انسان حقیقی آن کسی است که متصف به صفات و محاسن اخلاق و آداب است

از نظر این دو نویسنده انسان حقیقی آن کسی است که متصف به صفات و محاسن اخلاق و آداب است وگرنه همان حیوان ناطقی است که به فرموده امام علی (ع) در نهج البلاغه «فالصوره صوره انسان و القلب قلب حیوان»

* به فعلیت رسیدن مقتضای فطرت الهی

به زعم این دو نویسنده انسانیت در حقیقت به فعلیت رسیدن مقتضای فطرت الهی در انسان است و این فعلیت به واسطه ممارست علم نافع و مداومت بر عمل صالح با هم حاصل خواهد شد. خداوند حکیم در قرآن می فرماید: ا َفَمَنْ یَمْشی مُکِبًّا عَلَی وَجْهِهِ اَهْدَی اَمَّنْ یَمْشی سَوِیًّا عَلَی صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ. یکی از وجوه انسانیت انسان قدرت راه یابی و ایستادگی درراه راست است. انسان مکب و به رو افتاده ای که می خزد و قدرت دیدن پیش روی خود را ندارد و غوطه ور در کفر و دنیاپرستی است، هرگز قابل مقایسه نیست با انسان راست قامتی که با چشم باز افق را می بیند و با استقامت در مسیردرست گام برمی دارد و فرجام راه را می شناسد.

از نظر این دو پژوهشگر مقصد نهایی حیات انس انسان آنچنان که از آیات قرآنی دریافت می کنند مقام و مرتبتی است که از آن به «نزد خدا» تعبیر می شود، یعنی انسان در نقطه نهایی سیر استکمالی خویش به جایگاهی می رسد که آن جا، نزد خدا و جوار رحمت اوست. خداوند در قرآن در مورد سرنوشت نهایی متقین می فرماید: ان المتقین فی جنات و نهر فی مقعد صدق عند ملیک مقتدر.

* جایگاه راستین انسان

مقدم و متیع در این مقاله می نویسند پرهیزگاران در باغ ها و نهر ها (بهشت جاودانی) منزل خواهند گزید. در جایگاهی راستین «نزد» خداوند سلطنت و عزت متنعمند. این آیه، جایگاه متقین را در نزد پروردگارشان معرفی کرده، آن را جایگاه واقعی آنان می شمارد؛ جایگاهی که در حقیقت شایستگی اقامت پرهیزگاران را دارد. توصیف جالبی در این آیه از جایگاه پرهیزکاران شده است دو ویژگی دارد که همه امتیازات در آن جمع است. نخست این که آنجا جایگاه صدق است و هیچ گونه باطل و بیهودگی در آن راه ندارد، سراسر حق است و تمام وعده های خداوند در باره بهشت در آنجا عینیت پیدا می کند، و صدق آنها آشکار میی شود.

دیگر این که: در جوار و قرب خداست، همان چیزی که از کلمه «عند» (نزد) استفاده می شود که اشاره به نهایت قرب و نزدیکی معنوی است نه جسمانی، آن هم نسبت به خداوندی که هم مالک است و هم قادر، هرگونه نعمت و موهبتی در قبضه قدرت و در فرمان حکومت و مالکیت اوست و به همین دلیل در پذیرایی این میهمانان گرامی فروگذار نخواهد کرد، و تنها خودش می داند چه مواهبی برای آنها آماده ساخته است. 

*  بقایی که فنایی با آن نیست

علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می فرماید: ممکن است در اینجا مراد از صدق این باشد که مقام متقین و هر چه در آن مقام دارند صدقی است خالص و نیامیخته با کذب، حضوری است نیامیخته با غیبت، قربی است که بعدی با آن نیست، نعمتی است که نقمت با آن نیست، و سروری است که غمی با آن نیست، و بقایی است که فنایی با آن نیست. ممکن هم هست مراد از صدق، صدق همین خبر باشد، چون جمله در مقام بشارت دادن و وعده جمیل به متقین است، می فرماید: این وعده ها که دادیم مجلسی است صدق و تخلف ناپذیر.

از نظر این دو پژوهشگر روایات و احادیثی که از پیامبر (ص) و ایمه اطهار (ع) نقل می شود غیر از ترجمان قرآن مطلبی نیست و به جز بیان و تفسیر کلام خدا چیزی نیست. رسول خدا (ص) می فرماید: اتقوا الظلم فانه ظلمات یوم القیامه. خود را از ستم کردن باز دارید که آن تاریکی روز قیامت است.
 از امیرالمومنین (ع) نقل شده: بیس الزاد الی المعاد العدوان علی العباد. بدترین توشه در روز قیامت ستم کردن بر بندگان خدا است. در همین باره امام صادق (ع) می فرماید: ما من مظلمه اشد من مظلمه لا یجد صاحب ها علیها عونا الا الله عز و جل، هیچ ستمکاری سخت تر از آن ستمکاری نیست که صاحبش یاوری جز خدای عزوجل نیابد.

در جمع بندی این مقاله این دو پژوهشگر اضافه می کنند که این چند روایت خطرناکترین پدیده ای که ممکن است از انسانی بوجود آید و در اثر آن نه تنها خود بلکه اجتماعی را بلرزاند و تکان دهد را معرفی می کنند. از مجموع روایات روشن می شود اجتماعی که بر پایه و اساس انسان دوستی و خداشناسی باشد اسلام آن را به بزرگترین ارزش که باید انسان دارا باشد دانسته و شناخته است و انسانیت بر پایه فضیلت که جلودار آن عدالت و ایمان است استوار است.