جرم شهادت دروغ در دادگاه

شهادت دروغ در دادگاه یعنی اینکه یک نفر عمداً و آگاهانه حرفی خلاف واقعیت بزند و قسم بخورد یا تعهد بدهد که راست می گوید، جرمی است که باعث بهم ریختن عدالت و اعتماد مردم به سیستم قضایی می شود و مجازات های سنگینی مثل حبس و جزای نقدی دارد. این موضوع، هم در قانون و هم در شرع، به شدت محکوم شده.

وقتی پای دادگاه و دعواهای حقوقی و کیفری وسط می آید، همیشه بحث «اثبات» و «مدرک» داغ است. یکی از مهم ترین و قدیمی ترین راه های اثبات هر ادعایی، شهادت دادن است. یعنی یک نفر که چیزی را دیده یا شنیده، بیاید و برای قاضی تعریف کند. اما وای به روزی که همین شهادت، از راهش خارج بشود و کسی به جای راست، دروغ بگوید. اینجاست که «جرم شهادت دروغ در دادگاه» پیش می آید و می تواند زندگی خیلی ها را زیر و رو کند. از تضییع حقوق یک آدم بی گناه بگیرید تا زیر سؤال بردن کل نظام قضایی.

هدف اصلی این مقاله این است که هر چیزی را که لازم است درباره این جرم بدانید، از سیر تا پیاز برایتان باز کند. می خواهیم ببینیم شهادت دروغ چیست، چه فرقی با یک اشتباه ساده دارد، قانون برایش چه مجازاتی در نظر گرفته، چطور می توان این جرم را ثابت کرد و اگر خدای نکرده کسی قربانی شهادت دروغ شد، باید چطور اقدام کند. همه این ها را با زبانی ساده و خودمانی توضیح می دهیم تا حتی اگر اطلاعات حقوقی زیادی هم ندارید، به راحتی متوجه ماجرا بشوید و خدای نکرده درگیر این جور مسائل نشوید. پس بزن بریم تا یک گشت و گذار کامل در دنیای پیچیده «جرم شهادت دروغ» داشته باشیم.

۱. شهادت چیست و چه فرقی با شهادت دروغ دارد؟

قبل از اینکه وارد بحث اصلی یعنی شهادت دروغ بشویم، لازم است اول بدانیم اصلاً «شهادت» یعنی چه؟ چه کسی شاهد محسوب می شود و چه انتظاراتی از او می رود. این فهم پایه، کمک می کند تا فرق بین یک اشتباه سهوی و یک دروغ عمدی را بهتر متوجه شویم.

۱.۱. شهادت در نظام حقوقی ما

تصور کنید یک اتفاقی افتاده، مثلاً یک دعوا یا یک معامله. شما در صحنه حضور داشتید و آن ماجرا را با چشم خودتان دیده اید یا با گوش خودتان شنیده اید. حالا فرض کنید پای همین ماجرا به دادگاه کشیده شده و قاضی برای روشن شدن حقیقت، به اطلاعات نیاز دارد. در این شرایط، شما به عنوان «شاهد» یا «گواه» می توانید بیایید و آنچه را دیده اید یا شنیده اید، برای دادگاه تعریف کنید. به این عمل «شهادت دادن» می گویند.

در واقع، شهادت دادن یعنی یک نفر بیاید و چیزی را که خودش حس کرده (دیده، شنیده و…) و به یک پرونده قضایی ربط دارد، جلوی قاضی تعریف کند. این اطلاعات، می تواند به نفع یا ضرر یکی از طرفین دعوا باشد. از نظر قانون، شهادت یکی از مهم ترین راه های اثبات ادعاهاست و خیلی وقت ها می تواند گره از کار پرونده ها باز کند یا حتی مسیر یک پرونده را کاملاً عوض کند. اهمیتش آنقدر زیاد است که در قانون مدنی و قانون آیین دادرسی، به عنوان یکی از «ادله اثبات دعوا» یا همان راه های اثبات حق، بهش اشاره شده است. پس می بینید که چه نقش مهمی دارد.

۱.۲. جرم شهادت دروغ (شهادت کذب)

حالا فرض کنید همان شاهدی که باید بیاید و راست بگوید، عمداً و با آگاهی کامل، حرفی را بزند که خلاف واقعیت است. یعنی می داند که دارد دروغ می گوید، اما باز هم آن را جلوی قاضی به زبان می آورد. اینجاست که پای «جرم شهادت دروغ» به پرونده باز می شود.

شهادت دروغ، یعنی شما عمداً و از روی قصد، چیزی را به عنوان حقیقت بیان کنید که می دانید دروغ است. اینجا فرق اصلی با یک اشتباه سهوی است. شاید بپرسید چه فرقی؟ ببینید، اگر یک نفر یادش رفته باشد یا اشتباهی چیزی را بگوید که واقعیت ندارد، اما قصد و نیت دروغ گفتن نداشته باشد، این «شهادت دروغ» محسوب نمی شود. قاضی معمولاً این اشتباهات را بررسی می کند و اگر متوجه شود شاهد از روی سهو و بدون قصد دروغگویی حرفی زده، او را به جرم شهادت دروغ محکوم نمی کند. اما اگر شاهد، با علم کامل به اینکه حرفش دروغ است و با هدف گول زدن دادگاه، آن را به زبان بیاورد، اینجا جرم محقق شده و پای مجازات های قانونی به میان می آید. پس، کلیدواژه اصلی برای تشخیص شهادت دروغ، عمد و آگاهی شاهد نسبت به کذب بودن گفته هایش است.

۲. مبانی قانونی و شرایط تحقق جرم شهادت دروغ

وقتی از «جرم» حرف می زنیم، یعنی حتماً یک قانونی هست که آن عمل را ممنوع کرده و برایش مجازات گذاشته است. جرم شهادت دروغ هم از این قاعده مستثنا نیست و پایه های قانونی محکمی در کشور ما دارد. بیایید با هم ببینیم قانون درباره این جرم چه می گوید و چه شرایطی باید وجود داشته باشد تا یک شهادت، «شهادت دروغ» محسوب شود.

۲.۱. ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)

اصلی ترین ماده قانونی که درباره جرم شهادت دروغ حرف می زند، ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (کتاب پنجم، بخش تعزیرات و مجازات های بازدارنده) است. این ماده می گوید:

«هر کس در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا به بیست و پنج میلیون تا یکصد میلیون ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.»

حالا بیایید این ماده را با هم کمی باز کنیم و ببینیم هر بخشش چه معنایی دارد:

• «در دادگاه نزد مقامات رسمی»: این بخش خیلی مهم است. یعنی شهادت دروغ حتماً باید در فضای دادگاه یا جلوی کسانی که صلاحیت رسمی برای گرفتن شهادت دارند، اتفاق بیفتد. مثلاً اگر شما در یک مهمانی یا سر یک چهارراه، حرف دروغی درباره کسی بزنید، این شهادت دروغ قضایی نیست و مشمول این ماده نمی شود. منظور از «مقامات رسمی» فقط قاضی نیست. گاهی اوقات در ادارات و سازمان های دولتی هم نیاز به شهادت هست. مثلاً:
  • در اداره ثبت احوال برای مسائلی مثل ولادت یا وفات.
  • در اداره گذرنامه برای کارهای مربوط به تابعیت.
  • در امور مربوط به انحصار وراثت، وقتی برای تعیین وراث نیاز به گواهی افراد هست.

  در همه این موارد، اگر کسی عمداً دروغ بگوید، مشمول مجازات شهادت دروغ می شود.

• «شهادت دروغ بدهد»: یعنی حرفی که می زند، با واقعیت فرق داشته باشد و عمداً خلاف حقیقت باشد.
• اهمیت «سوگند» یا «تفهیم مجازات»: قبل از اینکه کسی بخواهد در دادگاه شهادت بدهد، قاضی یا مقام مسئول، معمولاً از او می خواهد که سوگند بخورد راست بگوید و به او یادآوری می کند که شهادت دروغ چه مجازات هایی دارد. این کار باعث می شود شاهد بداند که مسئولیت بزرگی بر عهده اش است و در صورت دروغ گفتن، تبعاتش را باید بپذیرد.

۲.۲. عناصر سه گانه تشکیل دهنده جرم شهادت دروغ

هر جرمی، یک سری شرط و شروط دارد که اگر این شرایط جمع نشوند، نمی توانیم بگوییم آن جرم اتفاق افتاده است. جرم شهادت دروغ هم سه تا عنصر اصلی دارد که باید با هم باشند:

عنصر مادی

عنصر مادی یعنی کاری که از نظر بیرونی اتفاق می افتد. در شهادت دروغ، این عنصر شامل چند چیز است:

• اظهار خلاف واقع: یعنی شاهد حرفی بزند یا چیزی را بنویسد (اگر شهادت کتبی باشد) که با حقیقت همخوانی ندارد.
• در دادگاه یا نزد مقامات رسمی صالح: همانطور که بالاتر گفتیم، این اتفاق باید در یک محیط رسمی و قانونی مثل دادگاه یا جلوی یک مقام رسمی با صلاحیت بیفتد.
• مؤثر بودن شهادت: خیلی ها فکر می کنند شهادت دروغ حتماً باید روی نتیجه اصلی دادگاه تأثیر بگذارد تا جرم باشد. در حالی که اینطور نیست. همین که شهادت دروغ در روند دادرسی ارائه شود، کافی است و لازم نیست حتماً رأی نهایی را تغییر دهد. هرچند اگر تغییر دهد، مجازاتش سنگین تر می شود.

عنصر معنوی (قصد مجرمانه)

این همان چیزی است که شهادت دروغ را از یک اشتباه ساده جدا می کند و از نظر حقوقی خیلی مهم است. عنصر معنوی یعنی آنچه در ذهن و نیت فرد می گذرد:

• عمد در دروغگویی: یعنی شاهد عمداً تصمیم گرفته باشد که دروغ بگوید. بدون قصد و نیت دروغگویی، جرمی اتفاق نیفتاده است.
• علم و آگاهی شاهد به کذب بودن اظهارات خود: شاهد باید بداند حرفی که می زند دروغ است. اگر فکر کند راست می گوید و بعداً معلوم شود اشتباه کرده، این شهادت دروغ نیست.
• بررسی وضعیت جهل یا اکراه شاهد: اگر کسی به دلیل نادانی یا ناآگاهی (جهل) دروغ بگوید یا اینکه تحت فشار و اجبار (اکراه) شهادت دروغ بدهد، ممکن است مجازاتش تخفیف پیدا کند یا حتی از بین برود، چون اینجا قصد مجرمانه ای برای دروغگویی وجود نداشته است. البته اینها موارد خاصی هستند که قاضی باید به دقت بررسی کند.

عنصر قانونی

عنصر قانونی ساده است و همان ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) است که عمل شهادت دروغ را جرم می داند و برای آن مجازات تعیین کرده است.

۳. مجازات های شهادت دروغ در قانون ایران

حالا که فهمیدیم شهادت دروغ چیست و چه شرایطی برای تحققش لازم است، نوبت به بحث مجازات ها می رسد. قانون گذار برای برخورد با این جرم، دست قاضی را بسته نگذاشته و مجازات های مختلفی را در نظر گرفته تا هم جلوی این کار گرفته شود و هم اگر کسی به این واسطه ضرر دید، حقش جبران شود.

۳.۱. مجازات اصلی بر اساس ماده ۶۵۰

همانطور که در بخش قبلی اشاره کردیم، ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی، مجازات اصلی برای شهادت دروغ را مشخص کرده است:

• حبس: از سه ماه و یک روز تا دو سال. قاضی با توجه به شرایط پرونده، میزان این حبس را تعیین می کند.
• جزای نقدی: از بیست و پنج میلیون تا یکصد میلیون ریال (در زمان نگارش این مطلب).

قاضی برای اینکه تصمیم بگیرد دقیقاً چقدر حبس یا جزای نقدی برای شاهد دروغگو تعیین کند، به چند عامل مهم توجه می کند. این عوامل به قاضی کمک می کنند تا مجازاتی عادلانه تر و متناسب با جرم ارتکابی تعیین کند:

• شدت ضرر: آیا شهادت دروغ باعث شده ضرر خیلی بزرگی به یک نفر وارد شود؟ مثلاً باعث شده یک نفر مال و اموالش را از دست بدهد یا حتی به زندان برود؟ هرچه ضرر بیشتر باشد، مجازات هم شدیدتر می شود.
• انگیزه: چرا شاهد دروغ گفته است؟ آیا به خاطر پول بوده؟ از روی کینه و دشمنی؟ یا کسی او را مجبور کرده؟ انگیزه شاهد در میزان مجازات تأثیر دارد.
• سوابق کیفری: آیا این فرد قبلاً هم سابقه جرمی داشته؟ اگر سابقه داشته باشد، معمولاً مجازات شدیدتری برایش در نظر گرفته می شود.

۳.۲. مجازات های تشدید شده (در صورت ارتکاب جرایم سنگین تر)

ماجرا فقط به حبس و جزای نقدی ختم نمی شود. گاهی اوقات شهادت دروغ، پیامدهای خیلی سنگین تری دارد و می تواند باعث شود که یک آدم بی گناه به مجازات های وحشتناکی مثل قصاص، حد یا دیه محکوم شود. در چنین شرایطی، قانون گذار برخورد بسیار جدی تری با شاهد دروغگو می کند.

مثلاً اگر شهادت دروغ یک نفر باعث شود که یک آدم بی گناه به قصاص محکوم شود و خدای ناکرده این قصاص هم اجرا شود، شاهد دروغگو هم خودش به همان مجازات قصاص محکوم خواهد شد. همین طور اگر شهادتش منجر به حکم دیه یا حد (مثل حد شرب خمر) برای دیگری شود، همان مجازات ها برای شاهد دروغگو هم در نظر گرفته می شود. این بخش از قانون نشان می دهد که شهادت دروغ تا چه حد می تواند جرمی سنگین و خطرناک باشد و چقدر اهمیت دارد که در دادگاه ها حقیقت گفته شود. البته این شرایط و ابهامات خاص خودش را دارد و اثباتش بسیار دشوار است.

۳.۳. مجازات های تکمیلی و تبعی

علاوه بر مجازات های اصلی که گفتیم، قاضی می تواند یک سری مجازات های دیگر هم برای شاهد دروغگو در نظر بگیرد. به این ها می گوییم مجازات های تکمیلی و تبعی.

• محرومیت از برخی حقوق اجتماعی: ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی به قاضی اجازه می دهد که فرد مجرم را از بعضی حقوق اجتماعی محروم کند. مثلاً شاهد دروغگو ممکن است برای مدتی از حق کاندیدا شدن در انتخابات، استخدام در برخی مشاغل دولتی، یا گرفتن پروانه و مجوزهای خاص محروم شود.
• عدم پذیرش شهادت های بعدی: وقتی ثابت شود کسی شهادت دروغ داده، اعتبارش به عنوان یک شاهد از بین می رود. به همین خاطر، بعداً در پرونده های دیگر، ممکن است دیگر شهادت او را قبول نکنند، چون دیگر قابل اعتماد نیست.

این مجازات ها نشان می دهند که قانون تا چه حد روی اهمیت صداقت در دادگاه تأکید دارد و چقدر شهادت دروغ را جدی می گیرد.

۴. پیامدهای فقهی و اخلاقی شهادت دروغ

جدا از مجازات های قانونی و دنیوی که برای شهادت دروغ در نظر گرفته شده، این عمل از نظر دینی و اخلاقی هم گناهی بسیار بزرگ محسوب می شود و تبعات سنگینی دارد. بیایید کمی به این جنبه ها هم بپردازیم.

۴.۱. دیدگاه فقه اسلامی

در دین مبین اسلام، شهادت دروغ (که از آن با عنوان «شهادت زور» هم یاد می شود) به شدت مورد مذمت قرار گرفته و از گناهان کبیره است. قرآن کریم و روایات متعددی از ائمه اطهار (ع) به این موضوع اشاره دارند و درباره قبح و زشتی این عمل هشدار می دهند.

مثلاً در قرآن کریم، در سوره حج آیه ۳۰ می خوانیم: «…فاجتنبوا الرجس من الأوثان و اجتنبوا قول الزور» که به معنای «…از پلیدی بت ها دوری کنید و از سخن باطل (و شهادت دروغ) پرهیز نمایید.» این آیه به وضوح بر اهمیت دوری از شهادت دروغ تاکید می کند و آن را هم ردیف با پلیدی بت پرستی قرار می دهد که نشان از عظمت گناه آن دارد.

در روایات هم آمده که شهادت دروغ، نه تنها حق الناس است و پای کسی که دروغ می گوید گیر می افتد، بلکه حق الله هم هست و مجازات اخروی دارد. تصور کنید یک نفر به خاطر شهادت دروغ شما، بی گناه مجازات شود، آبرویش برود یا مالش از دست برود. این حق الناس تا قیامت بر گردن شما می ماند و جبرانش بسیار دشوار است.

۴.۲. شهادت دروغ و مصداق فساد فی الارض

گاهی اوقات، شهادت دروغ آنقدر گسترده و مخرب است که می تواند باعث بهم ریختن نظم عمومی جامعه و فساد شود. در نظام حقوقی ما، مفهومی به نام «فساد فی الارض» داریم که مربوط به جرائمی است که امنیت و نظم جامعه را به شدت تهدید می کنند و مجازات های بسیار سنگینی دارند، حتی تا اعدام.

حالا شاید بپرسید شهادت دروغ چه ربطی به فساد فی الارض دارد؟ ببینید، اگر یک نفر یا یک گروه، با شهادت های دروغ برنامه ریزی شده و گسترده، قصد داشته باشند سیستم قضایی را مختل کنند، حق مردم را پایمال کنند یا با دروغ پردازی های وسیع، باعث ناامنی و بی عدالتی در جامعه شوند، ممکن است عملشان به عنوان «فساد فی الارض» شناخته شود. البته این موضوع در شرایط بسیار خاص و با تشخیص دقیق قاضی اتفاق می افتد و مربوط به موارد عادی شهادت دروغ نیست؛ اما نشان می دهد که این جرم چقدر می تواند مخرب باشد.

۵. نحوه اثبات شهادت دروغ

تا اینجا فهمیدیم شهادت دروغ چه جرمی است و چه مجازات هایی دارد. اما یک سؤال اساسی باقی می ماند: چطور می شود ثابت کرد یک نفر شهادت دروغ داده است؟ این کار، اصلاً ساده نیست و نیاز به دلیل و مدرک قوی دارد. اینجا هم «بار اثبات» بر عهده کسی است که ادعا می کند شهادت دروغ بوده.

۵.۱. بار اثبات جرم

وقتی شما ادعا می کنید که شهادت فلان شخص در دادگاه دروغ بوده، این شما هستید که باید ادعای خودتان را ثابت کنید. یعنی این شما هستید که باید مدارک و شواهد کافی جمع آوری کنید و به دادگاه نشان دهید که حرف های شاهد با واقعیت تفاوت دارد و او عمداً دروغ گفته است. این مسئله به این معنی است که دادگاه از ابتدا فرض را بر صداقت شاهد می گذارد، مگر اینکه خلافش ثابت شود.

۵.۲. ادله اثبات شهادت دروغ در دادگاه

برای اثبات شهادت دروغ، مثل هر دعوای حقوقی و کیفری دیگر، باید از راه هایی که قانون برای اثبات ادعاها مشخص کرده، استفاده کرد. مهم ترین این راه ها عبارتند از:

• اقرار صریح خود شاهد: راحت ترین و قطعی ترین راه، این است که خود شاهد بیاید و صراحتاً اقرار کند که دروغ گفته است. یعنی بگوید: «بله، من در آن دادگاه دروغ گفتم.» البته این اتفاق خیلی کم می افتد، اما اگر رخ دهد، کار اثبات را بسیار ساده می کند.
• شهادت شهود معتبر: اگر دو نفر شاهد عادل و قابل اعتماد دیگر باشند که بتوانند گواهی دهند شهادت نفر اول دروغ بوده، این هم می تواند به عنوان یک دلیل محکم برای اثبات شهادت دروغ مورد استفاده قرار گیرد. البته این «شهود عادل» هم باید شرایط خاصی داشته باشند که در قانون به آن ها اشاره شده است، مثلاً نباید با کسی که علیهش شهادت می دهند، دشمنی داشته باشند یا نفعی در پرونده ببرند.
• علم قاضی: گاهی اوقات قاضی با بررسی دقیق تمام مدارک، شواهد، قرائن، گزارشات کارشناسی و… به این یقین می رسد که شهادت داده شده، دروغ بوده است. یعنی دیگر هیچ شک و شبهه ای برایش باقی نمی ماند. در این حالت، قاضی می تواند بر اساس «علم خودش» حکم صادر کند. اما این علم قاضی با «ظن و گمان» فرق دارد و باید بر پایه دلایل محکم و مستند باشد. قاضی نمی تواند فقط با حدس و گمان، به دروغ بودن شهادت حکم بدهد.
• سایر مستندات: مدارک کتبی مثل قراردادها، نامه ها، رسیدها، صورت جلسات، پیامک ها، عکس ها، فایل های صوتی و تصویری، گزارشات کارشناسی و هر چیزی که بتواند تناقض شهادت شاهد را با واقعیت ثابت کند، می تواند به عنوان دلیل مورد استفاده قرار گیرد.

۵.۳. نکات مهم در اثبات

اثبات شهادت دروغ، همانطور که گفتیم، کار دشواری است و نیاز به دقت و صبر زیادی دارد. گاهی اوقات این پرونده ها پیچیدگی های زیادی پیدا می کنند. مثلاً ممکن است شاهدی که دروغ گفته، سعی کند با استفاده از راه های مختلف، خودش را بی گناه نشان دهد یا ادعا کند اشتباه کرده است. به همین خاطر، کسی که می خواهد شهادت دروغ را ثابت کند، باید تمام تلاشش را برای جمع آوری دلایل محکم و مستند به کار بگیرد و از هر مدرکی که می تواند به او کمک کند، استفاده کند. اینجا حضور یک وکیل متخصص می تواند بسیار کمک کننده باشد.

۶. فرایند شکایت و رسیدگی به جرم شهادت دروغ

اگر خدای نکرده درگیر پرونده ای شده اید که در آن به شما یا عزیزانتان به خاطر شهادت دروغ آسیب رسیده، یا اگر خودتان شاهد شهادت دروغ بوده اید و می خواهید پیگیری کنید، باید بدانید که چه مسیری را در پیش دارید. شکایت و رسیدگی به جرم شهادت دروغ هم مثل بقیه جرایم، مراحل خاص خودش را دارد.

۶.۱. شرایط طرح شکایت کیفری

قبل از اینکه بخواهید شکواییه تنظیم کنید و به مراجع قضایی بروید، باید چند نکته را بدانید:

• لزوم «قطعی شدن حکم» در پرونده اصلی: یکی از مهم ترین و گاهی اوقات چالش برانگیزترین شرایط این است که معمولاً برای شکایت از شهادت دروغ، باید حکم پرونده اصلی (پرونده ای که شهادت دروغ در آن ارائه شده) قطعی شده باشد. یعنی مراحل اعتراض و تجدیدنظرش تمام شده باشد. دلیل این کار این است که تا وقتی حکم اصلی قطعی نشده، نمی توان با قطعیت گفت که شهادت دروغی داده شده یا نه.
• مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: امروزه برای شروع هر دعوایی، چه حقوقی و چه کیفری، باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. شکواییه شما هم باید آنجا تنظیم و ثبت شود.
• مدارک لازم: برای طرح شکایت، باید مدارک هویتی خودتان، کپی حکم قطعی پرونده اصلی (اگر لازم باشد)، و هر مدرک و دلیلی که نشان دهنده دروغ بودن شهادت است را همراه داشته باشید.

۶.۲. مراحل رسیدگی قضایی

وقتی شکایت شما ثبت شد، پرونده وارد مراحل رسیدگی قضایی می شود:

• دادسرا:
  شکواییه شما اول به دادسرا فرستاده می شود. در دادسرا، بازپرس یا دادیار مسئول «تحقیقات مقدماتی» هستند. وظیفه آن ها این است که صحت و سقم ادعای شما را بررسی کنند، از شاهد دروغگو تحقیق کنند، مدارک را جمع آوری کنند و ببینند آیا دلایل کافی برای اثبات جرم وجود دارد یا نه.
  
  نکته مهم: اینجا باید به یک رأی بسیار مهم اشاره کنیم. شاید تا قبل از این، اینطور تصور می شد که شهادت دروغ فقط در دادگاه و جلوی قاضی جرم است. اما «رأی وحدت رویه شماره ۸۳۵ ـ ۱۴۰۲/۰۶/۲۸ هیأت عمومی دیوان عالی کشور» تکلیف این موضوع را روشن کرد. این رأی می گوید که ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (شهادت دروغ) فقط شامل شهادت در دادگاه نمی شود، بلکه شهادت دروغی که نزد مقامات دادسرا (مثل بازپرس) در مرحله تحقیقات مقدماتی داده می شود هم، جرم محسوب می شود و مشمول مجازات های ماده ۶۵۰ است. این یعنی سیستم قضایی ما اهمیت صداقت در تمام مراحل تحقیقات را جدی می گیرد و دروغگویی در دادسرا را هم مثل دادگاه، مجازات می کند.
• دادگاه کیفری:
  اگر تحقیقات دادسرا نشان دهد که جرم شهادت دروغ اتفاق افتاده و دلایل کافی برای اثبات آن وجود دارد، پرونده با قرار جلب به دادرسی به «دادگاه کیفری» فرستاده می شود. دادگاه کیفری با بررسی نهایی تمام مدارک و نتایج تحقیقات، رأی نهایی را صادر می کند و اگر جرم ثابت شود، شاهد دروغگو را به مجازات قانونی محکوم خواهد کرد.

۷. جبران خسارات ناشی از شهادت دروغ

وقتی کسی به خاطر شهادت دروغ یک نفر دیگر ضرر می بیند، فقط اینکه شاهد دروغگو مجازات شود کافی نیست. حق کسی که آسیب دیده هم باید جبران شود. قانون ما به این موضوع هم توجه کرده و راه هایی برای مطالبه خسارت برای قربانیان شهادت دروغ پیش بینی کرده است.

۷.۱. مبنای حقوقی مطالبه خسارت

چند ماده قانونی مهم وجود دارد که به شما اجازه می دهد خسارات ناشی از شهادت دروغ را مطالبه کنید:

• ماده ۲۰۱ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری: این ماده می گوید اگر دادگاه از شهود بخواهد شهادت بدهند و بعداً معلوم شود که شهادتشان دروغ بوده، علاوه بر اینکه خودشان به خاطر شهادت دروغ مجازات می شوند، اگر شهادتشان باعث وارد آمدن خسارتی به کسی شده باشد، باید آن خسارت را هم پرداخت کنند. یعنی هم مجازات کیفری دارند و هم مسئول جبران خسارت هستند.
• ماده ۲۵۹ قانون آیین دادرسی کیفری: این ماده به مسئولیت دولت در برخی موارد اشاره می کند و می گوید اگر کسی بی دلیل بازداشت شود و این بازداشت به خاطر اعلام مغرضانه جرم، شهادت کذب یا اشتباه مقامات قضایی باشد، دولت بعد از اینکه خسارت را به فرد آسیب دیده پرداخت کرد، می تواند به سراغ عامل اصلی (مثلاً همان شاهد دروغگو) برود و خسارتی که داده را از او پس بگیرد.

۷.۲. نحوه مطالبه

اگر به خاطر شهادت دروغ، ضرر و زیانی به شما وارد شده است، می توانید برای جبران آن اقدام کنید. این کار معمولاً به دو صورت انجام می شود:

• طرح دادخواست مطالبه خسارت به صورت جداگانه یا همزمان: می توانید همزمان با شکایت کیفری از شاهد دروغگو، یک دادخواست جداگانه هم برای مطالبه خسارت به دادگاه حقوقی (یا در برخی موارد به همان دادگاه کیفری) بدهید. یا اینکه صبر کنید تا حکم شهادت دروغ قطعی شود و بعد از آن، دادخواست مطالبه خسارت را مطرح کنید.
• انواع خسارات قابل جبران: خساراتی که می توانید مطالبه کنید، فقط شامل خسارات مادی (مثل از دست دادن پول، ضررهای مالی در معامله و…) نیست، بلکه خسارات معنوی (مثل لطمه به آبرو، رنج روحی و…) هم می تواند قابل جبران باشد. قاضی با توجه به اسناد و مدارک، میزان این خسارات را تعیین می کند.

۸. امکان ابطال و اعاده دادرسی حکم صادره بر اساس شهادت دروغ

یکی از بزرگ ترین نگرانی ها وقتی کسی شهادت دروغ می دهد، این است که ممکن است یک حکم ناعادلانه صادر شود. خبر خوب این است که حتی اگر یک حکم قطعی بر اساس شهادت دروغ صادر شده باشد و بعداً کذب بودن شهادت ثابت شود، راه هایی برای اصلاح و ابطال آن حکم وجود دارد.

۸.۱. نقض حکم

تصور کنید یک نفر به خاطر شهادت دروغ، محکوم شده و حکمش هم قطعی شده است. حالا اگر بعداً (مثلاً در یک پرونده جداگانه) ثابت شود که آن شهادت واقعاً دروغ بوده و این دروغگویی باعث صدور حکم اشتباه شده، می توان درخواست نقض حکم صادر شده را داشت. یعنی دادگاه دیگری (معمولاً دادگاه تجدیدنظر یا دیوان عالی کشور) آن حکم قبلی را باطل می کند و اجازه می دهد پرونده دوباره بررسی شود. این نقض حکم به این معنی است که آن حکم از اعتبار ساقط می شود و دیگر قابلیت اجرا ندارد.

۸.۲. اعاده دادرسی

مهم ترین راهکار حقوقی برای نقض احکامی که بر اساس شهادت دروغ صادر شده اند، «اعاده دادرسی» است. ماده ۴۷۷ قانون آیین دادرسی کیفری (و مواد مشابه در آیین دادرسی مدنی) به ما اجازه می دهد در شرایط خاصی، حتی بعد از قطعی شدن یک حکم، دوباره آن پرونده را به جریان بیندازیم و از دادگاه بخواهیم که آن را بازنگری کند.

یکی از مهم ترین شرایط برای درخواست اعاده دادرسی، همین اثبات کذب بودن شهادت یا دلایلی است که منجر به صدور حکم شده. یعنی اگر یک حکم قطعی صادر شده و بعداً با یک حکم قطعی دیگر ثابت شود که شهادت مبنای آن حکم، دروغ بوده، فرد می تواند درخواست اعاده دادرسی کند. در این صورت، پرونده به شعبه ای از دادگاه (معمولاً دیوان عالی کشور) فرستاده می شود تا صحت درخواست بررسی شود. اگر دیوان تشخیص دهد که واقعاً شهادت دروغ بوده و در حکم قبلی تأثیرگذار بوده، حکم را نقض کرده و برای رسیدگی مجدد به دادگاه هم عرض می فرستد. این یعنی حتی بعد از سال ها، باز هم می توان عدالت را احیا کرد.

۹. نقش وکیل متخصص در پرونده های شهادت دروغ

همانطور که تا اینجا بارها اشاره شد، پرونده های مربوط به شهادت دروغ، هم پیچیدگی های خاص خودشان را دارند و هم تبعات بسیار جدی. از اثبات خود جرم بگیرید تا پیگیری مجازات ها و مطالبه خسارت، هر کدام نیازمند دانش حقوقی عمیق و تجربه کافی است. اینجاست که نقش یک وکیل متخصص، پررنگ تر از همیشه می شود.

یک وکیل متخصص در امور کیفری و به خصوص جرائم علیه عدالت، مثل شهادت دروغ، می تواند از جنبه های مختلف به شما کمک کند:

• جمع آوری دلایل: وکیل می داند دقیقاً چه مدارکی برای اثبات شهادت دروغ لازم است و چطور باید آن ها را جمع آوری کند. از طریق بررسی پرونده اصلی، یافتن شهود دیگر، یا درخواست کارشناسی و… .
• تنظیم شکواییه و دادخواست: تنظیم شکواییه کیفری برای شهادت دروغ و همچنین دادخواست مطالبه خسارت، ظرافت های خاصی دارد که یک وکیل با تجربه می تواند آن را به بهترین شکل انجام دهد تا شما از همان ابتدا، در مسیر درستی قرار بگیرید.
• پیگیری مراحل قضایی: مسیر دادسرا و دادگاه کیفری، پر از اصطلاحات و مراحل قانونی است که شاید برای یک فرد عادی گیج کننده باشد. وکیل شما می تواند تمام این مراحل را پیگیری کند، در جلسات حاضر شود و از حقوق شما دفاع کند.
• دفاع از حقوق موکل: چه شما قربانی شهادت دروغ باشید و چه (خدای نکرده) خودتان به این جرم متهم شده باشید، یک وکیل متخصص می تواند بهترین راهکارهای دفاعی را برای شما پیدا کند. مثلاً اگر متهم هستید، می تواند ثابت کند که شما قصد دروغگویی نداشته اید یا تحت اکراه بوده اید. اگر هم قربانی هستید، با دفاع قدرتمند از شما، کمک می کند تا حقتان را بگیرید.

به طور خلاصه، در پرونده هایی با حساسیت بالا مثل شهادت دروغ، بهره گیری از دانش و تجربه یک وکیل متخصص، نه تنها شانس موفقیت شما را افزایش می دهد، بلکه می تواند در حفظ آرامش و جلوگیری از تضییع حقوق شما بسیار مؤثر باشد.

نتیجه گیری

خب، رسیدیم به انتهای ماجرای «جرم شهادت دروغ در دادگاه». دیدیم که شهادت، یک ابزار قدرتمند برای کشف حقیقت و اجرای عدالت است، اما اگر همین ابزار به دست نااهلان بیفتد و کسی عمداً و با آگاهی دروغ بگوید، می تواند کل سیستم را مختل کند و زندگی افراد را تباه سازد.

قانون گذار ما با تعیین مجازات های سنگین مثل حبس، جزای نقدی و حتی در موارد خاص، قصاص و دیه، نشان داده که با این جرم سر شوخی ندارد. از طرفی، دین اسلام هم شهادت دروغ را گناهی کبیره می داند که هم در این دنیا و هم در آخرت تبعات سختی دارد.

اما نکته مهم اینجاست که اثبات شهادت دروغ، کار آسانی نیست و نیاز به دلایل محکم دارد. اگر فکر می کنید قربانی چنین جرمی شده اید یا به اشتباه به آن متهم شده اید، بهترین کار این است که سر خودتان تصمیم نگیرید و حتماً با یک وکیل متخصص مشورت کنید. او با دانش و تجربه اش می تواند شما را در مسیر درست راهنمایی کند، دلایل لازم را جمع آوری کند و از حق و حقوق شما به بهترین شکل ممکن دفاع کند. یادمان باشد، عدالت ستونی است که جامعه بر آن استوار است و هرگونه خدشه به آن، می تواند تبعات جبران ناپذیری داشته باشد. پس بیایید در مسیر احقاق حق، همیشه راه صداقت و درستی را در پیش بگیریم.